İnançların, kültürlerin, kimliklerin melezleşmesi (1)

Bireyciliğin hâkim olmadığı geleneksel toplumlarda bir insandan kendisini tanıtması istendiğinde sorulan ilk soru; sen kimlerdensin? Sorusuydu. Çünkü kişi içinde çıktığı toplumun yansımasıydı, özeti gibiydi. Kimlerden olduğu öğrenilince o şahıs hakkında üç aşağı beş yukarı genel bir kanaat oluşurdu. Çünkü insanlar doğduğu andan itibaren ailesinden, çevresinden, var olan inançtan beslenerek bir kimlik edinme sürecinin içine giriyordu.

Kimliği de büyük ölçüde toplumun inançları, değerleri ve içinde yaşadığı çevrenin, genelde kabul gören toplumsal normları belirliyordu.

Geleneksel toplumlarda, kabul gören değerlerin dışında da insanları var olmasını sağlayan, şekillenmesini sağlayan kimlik ve kişiliği besleyen başka unsurların etkisinden bahsetmemiz çok da mümkün değildir. Çünkü bu tür toplumlarda insanlar yaşadıkları toplumun kurallarını hazır olarak bulur ve o kurallara uygun yaşar, o kuralların dışına da kolay kolay çıkamazdı. Doğal olarak elbette toplum bir heykeltıraş gibi şahsın kimliğini inşa ediyor ve ona şahsiyet kazandırıyordu. Toplum kişiyi mayalar, yoğurur ve cemiyete kazandırırdı.

Geleneksel yapıda yaşayan insanlar toplumun temelini oluşturan kurallara çok fazla müdahale etmeden bu kurallara uygun yaşamak zorunluluğu, bu geleneksel toplum yapısının olmazsa olmazıydı. Toplumsal yapının kurallarına uyulmadığı zaman da müeyyideler uygulanırdı. Her ne kadar müeyyideler yazılı kuralların yaptırımları gibi olmazsa da kınama, ayıplama, dışlamada bu tür toplumlar da etkili olan caydırıcı cezalardı.

Geleneksel yapının hâkim olduğu toplumlarda değişimler çok yavaş gerçekleşiyordu. Değişim talepleri bu tür toplumların içinden çıkan, yapısına uygun olan bariyerlerle karşılaşması neredeyse kaçınılmazdı. Bunun için eski köye yeni adet getirilemezdi, icat çıkartılamazdı. Geleneksel toplumların kuralları yüzlerce yıllık bir yaşanmışlığın, bir tecrübenin norma, örfe dönüşmüş şekliydi. Her toplumun öne çıkan bir karakteri vardı, değişmenin çok zor olduğu toplumsal yapılardı bunlar. Bu durumun avantajları olmakla birlikte tabi ki dez avantajlı durumları da içinde barındırıyordu. En basitinden bireysel yetenekler bu tür toplumsal yapılarda kendisini ifade etmede oldukça zorlanmaktaydı. Çünkü sistem ben merkezli değildi kolektif bir yaklaşımla biz merkezliydi. Bütün benler bizi var etmeye çalışıyordu.

Ancak, küreselleşme sürecinde, geleneksel toplumların kimliklerinin modern dönem de tehdit altında olduğunu ve parçalandığını görüyoruz.

Küreselleşme dünyada herkesin homojenleşmesi, tek tip olması temeline oturtulmaya çalışılan bir anlayış.

Yani tek tip giyinilecek, tek tip yemek yenecek, tek tip içmek olacak.

Küreselleşmenin bu baskın tavrı, yerel unsurların ortadan kalkacağı gibi bir sonucu da te- tikledi. Küreselleşmenin bu öğütücü, dönüştürücü, bozucu yanı yerelliğin hâkim olduğu dünya da çok etkili oldu.

Küreselleşmeye bağlı olarak mevcut geleneksel yapıların, oturmuş olan kimliklerin, dağılmaya başladığını, farklı boyutlara evrildiğini, özünü kaybederek bozulduğunu söylemek mümkün.

Bunun sonucunda da bütün dünyada bir kimlik bunalımının ortaya çıktığını söyleyebiliriz.

Yeni kimliklerin ortaya çıktığı bu çağ aynı zamanda melez kimliklerin de doğduğu bir çağdır. Küreselleşmenin ortaya çıkması bütün kimlikleri tamamen ortadan kaldırıyor anlayışı da çok doğru değil. Evet, tehdit ediyor ve dönüştürüyor, melezleştiriyor, bu doğru.

Küreselleşme, mevcudu parçalarken yıkarken yeni kimlikleri çıkarttığını söyleye biliriz. Ancak bu yeni kimliklerin kabulün de zorlanmalar oluyor, çünkü oturmuş kimlikler bu yeni kimlikleri benimseme de zorlanıyor. Öyle ki cinsiyetler karışıyor, aile anlayışları, ebeveyn anlayışları, din algısı, kadın erkek ilişkilerindeki anlayışlar, iletişim, teknoloji, üretim tüketim çok farklı bir boyuta eviriliyor. Bu boyutun insan doğasına ve fıtratına uygunluğunu tartışılır. Biz de bunu tartışmaya çalışıyoruz.

Tek tipleşme baskısına karşı, yerel ve milli kimliklerin de bir tepki olarak kendilerini daha iyi ifade etmeye başladığını söylemek de mümkün. Ama ne kadar etkili oluyorlar, tartışılır.

Küreselleşme aynı zamanda bütün kimlik alanlarını daha görünür kılıyor.

Bu çağ öyle bir çağ ki, melez dinlerin, melez kimliklerin, melez kültürlerin ortaya çıktığı bir çağ. Öyle ki sonuç olarak 'altı kaval üstü Şişhane' gibi, uyumsuzlukların yarıştığı, yaşandığı bir çağ.