Türkiye'nin zenginliği ve özelleştirme tartışmaları

Çayırhan Maden Ocağı'nda, yer altına inen yaklaşık 500 işçi ve yer üstünde onlara destek veren madenciler, soğuk hava koşullarına rağmen kararlılıkla direniyor. "Sesimizi duyan yok mu" ve "direne direne kazanacağız" sloganlarıyla seslerini duyurmaya çalışan işçiler, taleplerine henüz yanıt alamazken açlık grevine başlama kararlılıklarını dile getiriyorlar.

İşçilerden birisinin "Kararlıyız, madenciyiz, direneceğiz. Varlık satışına hayır. Enerjiyi tekelleştirmeyeceğiz. Devletimizin kazanmasını istiyoruz. Açlık grevini göze alıyoruz. Hep beraber başaracağız" cümleleri olayı özetliyor aslında. 

BTP lideri Hüseyin Baş'ın Çayırhan destek ziyaretindeki, "Enerji, bir ülkenin bağımsızlık meselesidir. Bu alanın özel sektörün insafına bırakılması kabul edilemez. Biz, milli servetimizin yabancılaşmasına karşıyız," açıklaması da özelleştirme meselesinin geldiği nokta açısından önemlidir.

İlk kurulduğu yıllarda tek ünitesinden 150 MW elektrik üretimine sahip olan Çayırhan Maden Ocağı, yıllar içerisinde ünite sayısını dört kat artırarak üretim kapasitesini 620 MW'a çıkartmış bir işletme. 

Bir dönem Ciner grubu tarafından da işletilen maden işletmesi, özelleştirilmeden önce günde 500 ton kömür çıkarılırken, özelleştirmeden sonra günde yaklaşık 30.000 ton kömüre kadar çıkmaya başlamıştır.

TMMOB Maden Mühendisleri Odası'na göre kurulu gücü 620 MW olan santralin özelleştirilmesi durumunda, kamunun elektrik üretimi kurulu gücündeki payı yüzde 20'lere gerileyecek.

Türkiye, zengin yer altı kaynaklarıyla bölgesel ve küresel ölçekte önemli bir potansiyele sahiptir. Ancak bu potansiyelin nasıl değerlendirildiği, sadece ekonomik kalkınma açısından değil, aynı zamanda sosyal adalet ve çevresel sürdürülebilirlik açısından da büyük bir önem taşıyor.

Madenlerin stratejik önemi

Madenler, sadece ekonomik kalkınmanın değil, aynı zamanda sanayi, enerji ve teknolojik ilerlemenin temel yapı taşlarını oluşturur. Altın, bor, kömür, demir gibi kaynaklarımız, ülke ekonomisinin büyümesinde kritik rol oynar. Ancak, bu kaynakların kamu mülkiyetinde mi yoksa özel sektör eliyle mi işletileceği, uzun yıllardır tartışma konusu olmuştur.

Özelleştirmenin savunucuları ne diyor?

Özelleştirme savunucuları, özel sektörün maden işletmeciliğinde daha etkin, yenilikçi ve kârlı bir yaklaşım sergileyebileceğini savunuyor. Kamu işletmelerindeki verimlilik sorunları, bürokratik engeller ve maliyet artışları, bu savunuların dayanak noktalarını oluşturuyor. Özelleştirmeyle madenlerin daha hızlı işlenmesi, yerel ve uluslararası pazarlarda rekabet gücümüzün artacağı öne sürülüyor. Ayrıca, özel sektör yatırımlarının teknolojik yenilikleri teşvik edeceği ve istihdamı artıracağı da belirtiliyor.

Karşıt görüşler 

Ancak özelleştirme karşıtları, madenlerin stratejik önemi nedeniyle kamusal kontrol altında tutulması gerektiğini savunuyor. Özellikle şu riskler gündeme getiriliyor:

1. Kamu Yararı: Madenlerin özel sektöre devredilmesi, kamu yararı gözetilmeden, yalnızca kâr amacıyla işletilmelerine yol açabilir. Bu durum, gelir dağılımındaki eşitsizlikleri artırabilir.

2. Çevresel Etkiler: Özel sektör, maliyetleri düşürmek ve kârı artırmak adına çevresel tedbirleri göz ardı edebilir. Maden kazaları ve çevre kirliliği bunun en acı örnekleridir.

3. Milli Güvenlik ve Strateji: Bazı madenler, örneğin bor gibi, ülkenin stratejik kaynaklarıdır. Bu tür kaynakların özelleştirilmesi, uzun vadede ulusal güvenlik riskleri doğurabilir.

Türkiye'de özelleştirme süreci

Türkiye'de özellikle 1980'li yıllarda başlayan özelleştirme politikaları, madencilik sektörünü de etkiledi. Bor madenlerinin özelleştirilmesi girişimleri büyük tartışmalara yol açtı. Benzer şekilde kömür ve altın madenlerinin özel sektör eliyle işletilmesi sırasında çevresel ve sosyal sorunlar yaşandı. Soma'daki maden faciası, özelleştirme sonrası iş güvenliği ve çalışan haklarının ne kadar ihmal edildiğini gözler önüne serdi.

Alternatif bir yaklaşım mümkün mü?

Özelleştirme yerine, madenlerin kamu-özel iş birliği modelleriyle işletilmesi düşünülebilir. Devletin düzenleyici rolü artırılarak, özel sektörün verimlilik avantajlarından yararlanılırken kamu yararı da korunabilir. Ayrıca, maden işletmelerinde çevresel ve sosyal sorumluluk standartlarının sıkı şekilde uygulanması zorunlu hale getirilmelidir.

Sonuç

Sonuç olarak, madenlerin özelleştirilmesi konusu, ekonomik, sosyal ve çevresel boyutlarıyla çok yönlü bir değerlendirme gerektiriyor. Kaynaklarımızın verimli kullanılması kadar, gelecek nesillere yaşanabilir bir ülke bırakma sorumluluğumuz da unutulmamalıdır. Bu nedenle, özelleştirme politikalarının uzun vadeli etkilerini, yalnızca ekonomik göstergelerle değil, toplumsal refah ve sürdürülebilirlik açısından da ele almalıyız.

Unutmayalım ki madenler, bu ülkenin sadece yer altındaki zenginliği değil, aynı zamanda bağımsızlığı ve geleceğidir. Bu mirası nasıl yönettiğimiz, Türkiye'nin yarınlarını doğrudan etkileyecektir.