Tükenmişlik sendromu -1-

Tükenmişlik sendromu; kişinin iş yaşamında ve diğerleriyle ilişkilerinde olumsuzluklara yol açan özsaygı yitimi, kronik yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk duygularının gelişimi ile birlikte seyreden fiziksel tükenme, duygusal tükenmeyle karakterize bir sendromdur. 

Görüldüğü üzere tükenmişlik sendromu sadece fiziki bir çökkünlük hali değildir; bireyde duygusal ve zihinsel tükenmişlik bulgu ve belirtilerine de sebep olmaktadır. Tükenmişlik durumunun bireyin yaşantısında sinsice ilerlediği ve sonunda ciddi hasarlara neden olabildiği görülmektedir. 

Tükenmişlik olgusunun ortaya çıkmasına sebep olabilecek birçok bireysel ve kurumsal faktör vardır ancak bunlardan en yaygın ve bilindik olanı strestir. İş yükünün fazlalığı veya azlığı, kişinin yanlış meslek seçimi, sevdiği işi yapamaması veya sadece maddi kazanç elde etmek için çalışmak zorunda olması, uzun süre aynı pozisyonda ve aynı işi yapma, çalışılan ortamın iş yapmaya elverişli olmayışı  strese ve tükenmişliğe neden olabilmektedir. 

Mesai fazlalığı, mola azlığı ve vardiyalı çalışma sistemi, zaman içerisinde çalışanları yormakta, hatta biyolojik dengelerini dahi bozabilmektedir. İşverenin ya da yöneticinin baskın, adaletsiz ve anlayışsız oluşu veya mesai arkadaşlarının otoriter, uyumsuz, işinin ehli olmayışı, bireyi tüketen diğer faktörlerdendir. 

Adil olmayan düşük ücretlendirmeler, çalışanın daha hızlı ve kolay demoralize olmasına ve tükenmişliğe yol açabilmektedir. Yıldırma anlamına gelen "mobbing" uygulaması günümüzde çok sık görülmekte ve çalışanların maruz kaldığı bir tür zorbalık olarak tanımlanmaktadır. İstatistikler birçok meslek grubundan çalışanın bu uygulamaya sıklıkla maruz kaldığını ortaya koymaktadır. 

Ülkemizde hemşirelerle yapılan bir çalışmada  son bir yıl içinde "yıldırma" davranışına maruz kalma oranının %86,5 olduğu belirlenmiştir. Bu sendromun üç temel boyutu vardır:

Duygusal tükenmişlik, 

Duyarsızlaşma ve 

Kendini başarısız, yetersiz hissetme. 

Sürecin başında birey oldukça idealist, gözü kara, hevesli, azimli ve işine tutkuyla sarılıdır; tüm zorluklara göğüs germeye ve fazla çalışmaya hazırdır. Enerjisini sürekli sorun çözmeye, yeni şeyler üretmeye ve durmadan çalışmaya odaklamıştır. Fakat zamanla yorulduğunu hissetmeye başlar ve enerjisinde düşüş gözlemlenir. Artık işine veya işiyle ilgili kişilere olumsuz, kaba, sert davranır ve gereken önemi, ilgiyi göstermez. Duygulardan arınmış olan bireyin eylemleri alaycı, küçümser, katı, umursamaz ve mesafeli olmaya başlar. Son aşamada  kişi, mesleğinde iyi olmadığı, başarısız olduğu, işe yaramadığı, kendine ve başkalarına fayda sağlayamadığı, üretken olmadığı gibi olumsuz fikirler geliştirmeye başlar ve  tatminsizlik hisseder. Bu durumda birey iş dışı meşgalelerle daha fazla uğraşır ve sadece maddi sorunlar yaşamamak için çalışır yahut iş değiştirir ve sonunda da görevinden istifa edebilir, ancak en nihayetinde bu kişiler ciddi psikolojik problemler geliştirebilir. 

Birçok araştırma gösteriyor ki, ev kadınları, öğrenciler dahil her kesimden birey tükenmişlik sendromu yaşayabilmektedir. Yapılan çalışmalar tükenmişlik sendromunun en çok başkalarına hizmet verenler, özellikle sağlık ve eğitim sektörlerinde çalışanlar arasında yaygın olduğunu ortaya koymaktadır. 

Tükenmişlik sendromunun özellikle hekimler arasında oldukça yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. Araştırmalarda, pandemi sürecinde oluşan uzaktan çalışma yönteminde bile çalışanlarda tükenmişlik oranı yüzde 67 tespit edilmiştir. Yakın zamanda yapılan bir araştırma tıpkı profesyoneller gibi anne-babaların da tükenmişlik yaşayabileceğini ortaya koydu. 

Kontrol takıntısı, mükemmeliyetçilik, aceleci, aynı anda birden fazla işi yapmak isteyen, başarı odaklı, tanınmaktan ve rekabetten hoşlanan kişiler de tükenmişlik riski daha fazladır. Tükenmişlik sendromu, insanların sosyal ilişkilerinden giderek uzaklaşıp kariyerizme yönelmesiyle de ortaya çıkıyor. Kişinin tek doyum kaynağının iş olması, bütün yaşam enerjisini sadece işten sağlıyor olması ve orada yaşadığı hayal kırıklıklarını tamponlayacak başka bir sistemin olmaması, mesela aile ve özel hayatın yoksunluğu  Tükenmişlik sendromunu tetikleyen faktörlerdir. 

(devam edecek...)