Dere yatağına sığmayan HES’ler

Son olmasını dilediğimiz sel felaketi…Giden canlar…Sönen nice ocaklar…Yine yetkili ağızlardan bildik söz ve temenniler. Çözüm mü? Çabalama kaptan ben gidemem! Ne yardan geçerim ne de HES'ten diyeceğiz ama yardan çoktan vazgeçilmiş. HES mi, inadına devam…

Türkiye ilk hidroelektrik santraliyle 1902 yılında Tarsus'ta tanışmışsa da, 2000'li yılların ortalarına doğru nehir tipi  hidroelektrik santral (HES) projeleri kanser gibi tüm yurda yayılmış ve HES'ler, üzerinde çokça  tartışılan  bir vakıa haline gelmiştir. Düşük maliyetleri, faaliyetlerinde öz kaynaklarımızdan olan su gücünün kullanılması, sera gazı salınımının azlığı ve enerjinin sürdürülebilirliği gibi hususlar düşünüldüğünde, ilk bakışta "temiz enerji" gibi görünen HES'lerin, mercek altına alındığında hiç de öyle olmadığı, aksine, telafisi mümkün olmayan zararlara gebe olduğu görülmektedir.

HES faaliyetleri nedeniyle doğanın tahrip edilmesinin yanında hukukun aldığı yara da büyüktür. HES'lerin ihale edilişinden yapım aşamasına dek meydana gelen hukuksuzluklar, projeleri yürüten enerji firmaları ile bu projelerin yürütülüşünden sorumlu kamu idareleri tarafından adeta yasanın arkasından dolanarak yapılan hileli işlemler, dikkate alınmayan bütünleşik havza yönetimi tartışmaları, uygulanmayan yargı kararları, yargı kararlarına rağmen gerçekleştirilen idari işlemler ve HES faaliyetlerinin önünü açan yasalaşma süreçleri…

ÇED (Çevresel Etki Değerlendirme), çevre bozulmasının önlenmesinin ve sürdürülebilir gelişmenin ayrıcalıklı aracı olarak birçok ülkede yaygınlık kazanmış her ulusal hukuki strateji için temel bir unsurdur. Bu usul, çevre insan hakkının tanınması yanında çevreyi koruma genel ilkesinin en önemlilerinden biridir. Sadece  büyük kuruluş ve yatırımlarla değil, çevreyi etkileyebilecek planlara, programlara ve hatta yasalara ÇED'i uygulama eğilimleri güçlenmektedir.

ÇED süreci tek başına yapımına  karar verilmiş bir tesisin ekolojik tahribatını azaltacak önlemlerin sıralandığı bir süreç değildir. Aynı zamanda, bulunduğu konumun ve yakın çevresi ile etkilenme alanının birlikte değerlendirildiği, projenin verili alanda gerçekleşmesinin uygun olup olmadığının da denetlendiği süreçtir.

Anlaşılan o ki, bir projenin uygulanmasında, bir yatırımda ilk yapılacak iş ÇED raporu almaktır.

Oysa, HES'lerde ilk hukuksuzluk bu noktada başlamaktadır; DSİ (Devlet Su İşleri) ile yapılan su kullanım hakkı sözleşmelerinin imzalanması, EPDK'dan (Enerji Piyasaları Düzenleme Kurulu) üretim lisanslarının alınmasından sonra ÇED süreci başlatılmaktadır. Kafa aynı kafa…Galata Kulesi'nde bunun örneğini yaşadık. Önce yıktık sonra izin aldık.

Havza planlaması, HES projelerinin uygulanmasıyla ilgili en tartışmalı konulardan biridir.

Hidroelektrik Santrallerinin yapımına baktığımızda uygulamada havza planlaması yapılmadığını, suyun doğduğu yerden deniz veya göle dökülene kadar tüm enerjisinin sadece elektrik üretmek amacıyla alındığı ve birbiri ardına ortalama her vadi için 10-15 HES'in yapılmak istendiğini görmekteyiz.

Havza üzerinde kurulacak HES ve baraj projelerinin sayısının onlarla ifade ediliyor oluşu ve her projenin birbirinden bağımsız uygulamalar olarak ele alındığı gerçeğini de vurgulamalıyız. Yani vazgeçtik bütüncül bir havza planlamasından, dere üzerinde kurulu HES'ler arasında bile bağıntı yok.

Cumhurbaşkanının görevlendirdiği üç bakan felaketin yaşandığı Giresun'a giderek ölenler için başsağlığı, yaralılar için şifa dileğinde bulundular ve yardım sözü verdiler.

Anahtar sorumuz: Uğranılan zararlarda ve can kayıplarında İdarenin (Ülkeyi yönetenlerin) kusur derecesi nedir?

HES'lerin yapımında hukuksuzluk varsa; ÇED sürecinden ihale süreci ve denetimine kadar…Sorumluları hakkında hukuki ve cezai işlemler devreye sokulacak mıdır? Yoksa, afet deyip geçilecek midir?

Asıl sorun da bu değil mi?