Sağlığımızın düşmanı serbest radikaller

Serbest radikaller, vücudumuzun karbonhidratları, yağları, proteinleri enerjiye dönüştürdüğü parçalanma sırasında ortaya çıkabilen doğal yan ürünler ve  atıklardır. Bu süreç, vücudun normal işleyişi olduğu için yaşam boyunca serbest radikallerle karşı karşıya olduğumuz anlamına gelir. Serbest radikaller etkisiz hale getirilmediklerinde kontrolsüz olarak çoğalmakta ve bu atomlar, elektronlarını çiftleyebilecekleri atom bulmak için vücudun altını üstüne getirirler, atom olarak gezen oksijenlere saldırırlar. Serbest radikaller çeşitli kimyasal reaksiyonlarla DNA'da hasara neden olurlar, hücrelerde oksidatif  hasarlara yol açarak ölümüne neden olurlar ve dolayısıyla organlara zarar verirler. 

Serbest radikaller kanser, damar tıkanıklığı, alzheimer hastalığı, parkinson hastalığı ve diğer pek çok hastalık ile bağlantılıdır. Serbest radikallerin ayrıca, kademeli serbest radikal hasarı birikimi olarak tanımlanan yaşlanmayla da bağlantısı vardır. 

Ayrıca endüstri atıkları, güneş ışınları, ozon, özellikle otomobil egzozlarından çıkan gazlar, ağır metaller, virüsler, sigara, alkol, kimyasal uyuşturucu maddeler, stres, vücuttaki yağ metabolizması sonucunda oluşan artık veya atılamayan ürünler, zararlı kimyasallar, su ve hava kirliliği serbest radikalleri oluşturan çevresel faktörlerdir. 

Serbest radikallerin en zararlısı vücudumuzdaki metabolik olaylar sonucu oluşan hidrojen peroksit ve yağlı besinlerin yüksek sıcaklıkta pişirilmesi sırasında oluşan lipit peroksitlerdir. Antioksidanlar, serbest radikallerin elektron kapmasını ve hasara neden olmasını engelleyen moleküllerdir. Antioksidanlar, yapıları bozulmadan serbest radikallere elektron verme yeteneğine sahiptir, bu sayede serbest radikallerin zarar vermesini  önlerler. 

Antioksidanları sıralayacak olursak; A vitamini, B vitaminleri (B1, B2, B5, B6, B12) Biotin-H vitamini, C vitamini, E vitamini, K vitamini, Selenyum, Çinko, Manganez, Magnezyum, Molibden, Niasin, Potasyum, Bakır, Krom, İyot, Folik Asid (Folat), Fosfor, Homosistein, Kalsiyum, Klor, Koenzim, Kofaktör sayılabilmektedir. Koenzim Q10, mitokondrilerde hücresel solunum için gerekli güçlü bir antioksidandır, hücreler içinde enerji eksikliğini ve hızını geliştirir. 

Polifenoller genelde bitkilerde bulunur ve bitkilerin renklenmelerinden  sorumludur. Polifenoller antioksidan olarak  serbest radikalleri temizleme kabiliyetine sahiptirler. Önemli oranda polifenol içeren bitkiler arasında kuş üzümü, böğürtlen, ahududu, çilek, baklagiller, yerba mate (Paraguay çayı), yer fıstığı, yeşil çay, asitsiz zeytin yağı, kakao, erik, armut, kiraz, nar, üzüm, elma, portakal gibi meyveler ile brokoli, lahana, maydanoz, soğan gibi sebzeler sayılabilir. 

E vitamini özellikle hücre zarları ve lipoproteinlerde önemli antioksidan işlevler görmektedir. Ayrıca antienflamatuar etkiye sahiptir ve  yaraların iyileşmesini destekler, hasarlı hücreleri onarır ve çevresel faktörlerden korur. Beta glukan yulaf, mantar ve mayalardan elde edilir ve serbest radikal oluşumunu engeller.

C vitamini olan Askorbik asit  oksijeni tutma özelliğine sahip olması nedeniyle antioksidan olarak kullanılır. Rezveratrol en çok kırmızı üzümün kabuğunda, çekirdeğinde ve yaprağında mevcuttur ve güçlü bir antioksidan, önemi bir antiaging özelliği vardır.

Portakal limon vs. bol antioksidan içerir, kanın pıhtılaşmasını önlemeye yardımcıdır. Zerdeçal içinde bulunan curcimin güçlü antioksidandır ve  serbest radikallerle savaşır.  Domates, antioksidan olan likopen açısından zengindir ve pişirilince  likopen daha çok açığa çıktığından antioksidan özelliği  artar. Çeri domateste hem likopen hem de antioksidan olan  polifenoller daha fazla olduğu için daha yararlı. Lutein, hücreleri serbest radikallerin zararlı etkilerine karşı koruyarak antioksidan olarak görev yapar. 

Pişirmenin hücre duvarlarını parçalayarak luteini serbestleştirmesi nedeniyle pişmiş sebzelerin, lutein yönünden daha iyi bir kaynak olduğu bilinmektedir. Lutein, serbest radikal hasarına en çok maruz kalan yerlerde birikerek hem  koruyucu hem de  tamirci olarak görev yapmaktadır. Zeytinyağı ve yeşil çay güçlü antioksidanlardandır.  Flavonoidler, pek çok bitkide ve yiyecekte bulunur. Sebze ve meyvelere sarı, kırmızı, mavi, mor ve siyah tonlarında renk veren pigmentlerin başlıca kaynağını oluşturan bu maddeler yine antioksidanlardandır. 

Görüldüğü gibi serbest radikalleri yaratan Allah, bu zararlı maddeleri engelleyecek besinleri de yaratmış, insanlığın hizmetine sunmuştur.