Osmanlı ayanlarından modern ayanlara

Özelleştirme ve beceriksizlik yüzünden gerileme döneminde Osmanlı devleti üretimden çekilmiş vaziyetteydi. O zamanki sanayi ve ticari kuruluşlar tamamen yabancıların eline geçmişti.

Banka ve sermayede tamamen yabancıların elinde. Madenleri, limanları, demiryollarını işletenler de yine yabancı kurum ve devletler. 

1912 yılı itibarıyla İstanbul'da kayıtlı 40 tane bankerin 12'si Rum, 12'si Ermeni, 8'i Musevi ve kalanı Levanten olmak üzere hepsi gayrimüslimdi.

Vatandaş topraktan elde ettiği mahsul ile karnını doyuruyor. Diğer taraftan da Saray'ın koyduğu 25 kalemden fazla vergiyi ödemeye çalışıyordu.

Toplanan vergilerde Saray'a yetmiyordu. Saray borçlanmaya gitti.  Osmanlı İmparatorluğu, Kırım savaşının başlangıcında (1853-1854 ) Fransa'dan 200.000 sterlin borç alarak ilk borçlanmasını gerçekleştirdi.

Ama bu son olmadı. Bugünkü 'borçlanarak büyüyoruz' mantığı sanki o zaman dünyaya gelmiş gibi peş peşe borçlanmaya gittiler. 

Osmanlı borçlar tarihinde 1854-1881 yılları arasındaki 20 yılda adeta borca batmış ve bu dönemde ortalama yüzde 5.5 faiz oranı ile toplam 245.2 milyon Osmanlı lirası borç almıştı. 

Tabii 20 yılda bu kadar borçlandığı için ödeyemedi. Ne yaptı? Koskoca cihan imparatorluğu iflas (moratoryum) ilan etti.   

Böylece alacaklı devletler, verdikleri borçların tahsilini garanti edebilmek için 1881'de Muharrem Kararnamesi ile Düyun-u Umumiye İdaresi'ni kurup, Osmanlı ekonomisinin kontrolünü tamamen ele aldılar.

Ama Saray'ın borçlanma hastalığı bitmiyordu. Saray 1882-1914 yılları arasında ortalama % 4.5 faizle 26 tane daha borç anlaşması yapmış ve 86.5 milyon Osmanlı lirası borç almıştı.

Özetlersek; Osmanlı 1854'ten 1923'e kadar yani 69 yılda toplam 41 borç anlaşmasına imza atmıştır. Borçlarını ödeyemeden tarih sahnesinden çekilmiştir.

Osmanlı ayanları

Osmanlı devletinde taşrada güç ve zenginlik kazanmış kişiler ayan olarak nitelendirilirdi. Bu kişiler yerel halkla Osmanlı merkezi yönetimi arasında bir tür aracı rolü oynardı.

Merkezi otoritenin güçlü olduğu dönemde ayan konumunda olan yerel beylerin nüfuzu genellikle bulundukları şehir ve kasabaların sınırlarını aşmazdı. Ancak 17. yüzyıldan itibaren güç kazanmaya başladılar. 

Ayanlar etkili oldukları bölgelerde güçlü yönetimler kurmuştu. Rumeli, Anadolu ve Mısır gibi eyaletlerde âyanlar yarı bağımsız hale gelmişlerdi. Padişahın ve İstanbul'un otoritesi ayanların hâkim olduğu topraklarda pek hissedilmiyordu.

Bu durumun en önemli sebeplerinden biri tımar sisteminin bozulması ve vergi toplamada iltizam sisteminin yayılmasıdır. Ayanlar mültezim olarak köylülerden vergileri toplamaya başladılar. Bu durum ekonomik güçlerinin artmasını sağladı. 

Bazıları güçlerini çok fazla arttırdılar ve geniş bölgelerde etkili olmaya başladılar. Ekonomik güçleri artınca askeri açıdan da güçlendiler. Merkezi otoritenin gücü azaldı. Birçok bölgede ayanlar yarı bağımsız yöneticiler haline geldi.

Ayanlarla, padişahı uzlaştırmak isteyen Alemdar Mustafa Paşa, valileri ve ünlü ayanları İstanbul'a toplantıya davet etti. 

29 Eylül 1808'de merkezi devletin ileri gelen yöneticileriyle ayanlar arasında yapılan toplantı sonucunda Senedi İttifak denilen belge ortaya çıktı. 

Bu belge vezirler ve diğer üst düzey devlet yöneticileri, askeri ocak temsilcileri ve bazı ayanlar tarafından 7 Ekim 1808 tarihinde imzalandı ve sonrasında padişah 2. Mahmut tarafından onaylandı. (kaynak https://www.wikitarih.com/ayan-nedir/)

Bugüne gelelim

30 Haziran 2022 itibariyle dış borç 444.4 milyar dolar. Devlet üretimden el çektirilmiş vaziyette. Devlete ait enerji ve üretim şirketleri, stratejik kurumların tamamı satıldı. Bankalar özel sektörün tekelinde.

AKP iktidarları günümüz ayan ve devletlerine 520 milyar dolar borç faizi ödedi. Önümüzdeki 3 yılda da 373.6 milyar TL daha ödemek istiyor.

AKP'nin Kur Korumalı Mevduat uygulaması yani modern ayanların paralarına kar garanti sisteminde toplanan para miktarı 9 ayda 1 trilyon 300 milyar liraya ulaştı.

Yine AKP iktidarının günümüzde 'beşli çete, yandaş şirket' gibi tanımlanan modern ayanlara devletten verdiği ihale miktarı yüzlerce milyar dolar. Bu şirketlere ödenen garanti bedelleri de yüzlerce milyar lirayı aşmış durumda. Bu ödemeler nereden yapılıyor? Bir, vatandaştan toplanan vergilerden. İki, kesilen cezalardan. Üç, alınan faizli borçlardan.

Vatandaş mı? Hem enflasyon ile çarpışıyor hem sütünden hem mamasından hem etinden hem kaleminden vs. vergisini ödüyor.

Sonucu Hüseyin Baş anlattı

Türkiye'nin Osmanlı imparatorluğunun son dönemlerindeki gibi ağır enflasyonla karşı karşıya olduğunun altını çizen Hüseyin Baş, Osmanlı'yı çöküşe götüren enflasyonun tarihte gizli kalmış boyutlarını şöyle anlattı; 

"Dünyada sömürgecilik yayılınca Osmanlı'da enflasyon başladı deniliyor. Şimdi size Osmanlı'da neden enflasyon olduğunu söyleyeceğim, bu hiçbir yerde yazmaz. 

Yıllardan 1808. Osmanlı imparatoru bir imza atıyor. Bu imzanın adına Sened-i İttifak diyoruz. 

Şimdi bu Sened-i İttifak'ta padişahımız ayanlarla anlaşıyor. Ayanlara diyor ki; "ben size bazı özel haklar tanıyacağım. Siz de beni, Anadolu'da insanlara güzellikle anlatacaksınız. 

Bana başkaldırmaların önüne geçeceksiniz. Bu da bir yere benziyor mu? Bugün karşılığı var mı? 

Sonra bu ayanlara bir imtiyaz tanınıyor. Osmanlı'da vergi tımar sistemi ile toplanırdı. Daha sonra tımar kaldırılıyor ve iltizam denilen bir sistem geliyor. 

İltizam açık artırma demek. Osmanlı bu ayanlara diyor ki; "Siz bulunduğunuz bölgelerde vergiyi bana önceden verin, mesela ordunun 200 liralık 2 yıllık vergisini önden bana verin, vergi toplama hakkı sizin olsun." 

Bu ayan bunu kâr elde etmek için yapıyor. Ayan da geliyor size diyor ki; "2 sene içinde bana 400 lira vergi ödeyeceksiniz." 400 lira sizden vergi alıyor. Ve öyle bir tahsilât yapıyor ki, çiftçiyi esnafı dövüyor, eziyor. Üreticinin tamamı da "benim bu parayı çıkarmam lazım" diyerek ürünlerine zam koymaya başlıyor. 

Halk artık ürünleri satın alamaz hale geliyor ve enflasyon oluşuyor. Bu oluşan enflasyon halkı kıtlığa ve fakirliğe itiyor. Osmanlı'da yıkılışın sebebi olan enflasyonun temel sebeplerinden biri milletin borcunun veya alacağının birilerine peşkeş çekilmesi olarak ortaya çıkıyor."

Son söz: Tam bir Osmanlı kafası ile yönetiliyoruz. Umarım sonumuz Osmanlı gibi olmaz.