Orman kuruluşlarından baltalık ve korulu baltalıklar

Yapraklı ağaçlar kesildiği zaman, çok kere kök, kütük ve gövdelerinden sürgün vererek, yaşamlarına devam edebilmektedir. Sekoya gibi, bazı ibreli ağaç türlerinde de bu özelliğin olduğu bilinmektedir. Kök ve kütük sürgünleri zamanla büyüyerek, aynı yaşlı tek tabakalı yeni bir genç meşcere oluştururlar. Sürgünden gelen bu meşcereye "baltalık" denilmektedir. Baltalığın üzerinde bir veya daha fazla kat oluşturan, yaşlı kalın ağaçlar topluluğunun bulunması durumunda ise, ortaya çıkan bu meşcereye de "korulu baltalık" adı verilmiştir.

Baltalıkların gelişmeleri, aynı yaşlı tek tabakalı saf meşcerelerin gelişmelerine benzer. Ancak, baltalıkta bulunan her kütükten birden fazla gölgeye dayanabilen genç sürgün çıkabilir. Sağlıklı genç bir baltalıkta, bu sürgünler küçük guruplar halinde, sık ve düşey kapalı bir meşcere görünümü verirler. Baltalığın yaşı ilerledikçe, meşcere içindeki boşluklar kapanır. Baltalık ışık ağaçlarından oluşmuş ise, ileri yaşlarda meşcere seyrekleşir. Baltalıktaki kök ve kütükler daha yaşlı olduğu için, ilk yıllarda genç sürgünler geniş yapraklar oluşturarak, hızlı bir gelişme gösterirler. Halbuki aynı tür ve yaşta tohumdan yetişmiş, aynı yaşlı saf meşcerelerde gelişme hızı daha düşüktür. Örneğin tohumdan yetişmiş bir kırmızı Akça ağaçta (Acer rubrum) en büyük boy artımı, haftada 79-126 mm arasında olurken, aynı yaş ve türdeki bir kütük sürgününde bu boy artımı 202-306 mm arasında olduğu görülmüştür. Bu durum, bir baltalığın gençlik ve büyüme dönemindeki üretim gücünün, aynı tür ve yaştaki tohumdan yetişmiş aynı yaşlı saf bir meşcerenin verim gücünden, çok daha fazla olduğunu göstermektedir. Ancak, ileri yaşlarda bu farklılık kaybolmaktadır.

Kök ve kütüğün çok yaşlı olması halinde, bunların sürgün verme kabiliyetleri azalmakta ve sürgün verseler dahi, sürgünlerin gelişmeleri çok zayıf kalmaktadır. Çok yaşlı kök ve kütüklerin, çürümeye başlamışlarsa, sürgün verme kabiliyetleri de yok olmaktadır. Bu nedenle baltalıklar, boy artımının en yüksek olduğu büyüme dönemlerinde 10-50 yaşları arasında iken, traşlama kesilmektedir. Sürgün verme kabiliyeti, anaç kütüğün yaşına ve ortamın verimliliğine bağlıdır. Anaç kütük yaşlı ise, baltalık 10-20 yaşları arasında traşlama kesime tabi tutulur. Traşlama kesim zamanı, türlere göre de çok değişebilmektedir.

Kısa idare süreleriyle işletilen baltalıklarda, bu süre içerisinde hektarda biriken bitkisel ürün miktarı hacmen çok fazla olamaz. Ancak bu idare süresi içerisindeki yıllık hacım artımı, oldukça yüksek sayılır. Örneğin İstanbul Belgrad ormanı Kurtkemerinde tesis edilen bir baltalıkta, 20 yaşında yapılan traşlama kesimler sonunda hektardan 80-150 m3 arasında yakacak odun elde edilmiştir. Bu durumda hektardaki yıllık hacım artımının 4-7,5 m3 arasında değiştiği anlaşılmaktadır. Bu artım, aynı bonitetteki aynı yaşlı saf meşcerelerin hektardaki yıllık artımından fazladır. Tabi baltalığın bu yıllık artımları, yetişme ortamının bonitetine göre önemli farklar gösterir. Fas'ta yapılan bir araştırmada, tohumdan yetişmiş aynı yaşlı bir okaliptus meşceresinde 9-12 yıl sonunda yapılan kesimlerde, hektardaki yıllık hacım artımı 12 m3 olarak ölçülmüş, fakat bu aynı meşcereler ikinci dönemde baltalığa dönüştürüldükten sonra, aynı süre sonunda yapılan kesimlerde hektardaki yıllık hacım artımının 15 m3 olduğu görülmüştür.

Baltalıklar erken kesildiği için, büyüme ve olgunluk dönemindeki bitkisel üretimden yoksun kalmaktadır. Ayrıca baltalıklarda, yaprak ve ince odun miktarı çok fazla olup, odun ürününün değeri de düşüktür. Ancak yöresel halkın yakacak odun ihtiyacının karşılanmasında, baltalıklar sosyal ve ekonomik yönden çok önemli olmaktadır. Baltalıklar, topraktaki mineral besin maddelerini tüketerek, toprağı çok yorarlar. Gerçekten, yapraklı ağaç baltalıklarının ince gövde ve dallarında mineral besin maddeleri çok olduğu için, yakıldıklarında çok miktarda kül bırakırlar. Büyüme hızı fazla ve düzgün gövde yapan ağaç türlerinin (okaliptus, kızılağaç, kestane, söğüt gibi) baltalıklarından yüksek nitelikli kullanacak odun da elde edilebilmektedir. Örneğin 20-30 yıllık idare süreleri ile işletilen, kızılağaç ve kestane baltalıklarının hektarından 100-150 m3 kullanacak odun alınabilmektedir. Sepetçi söğüdü baltalıklarından, 3-6 yıllık idare süreleri sonunda sepet örme materyalinden çok miktarda elde edilebilmektedir. Meşe baltalıklarından da tanen içeriğinden dolayı dericilikte kullanılan kabuk üretilebilmektedir. Yine baltalıklardan toplanan çok miktardaki yapraklar, hayvan yemi olarak da kullanılabilmektedir. Ancak aşırı otlatma ve yaprak toplama, baltalığın gelişmesini mani olmaktadır.

Korulu baltalıkların alt katında baltalık meşceresi ve üst katında veya katlarında da aynı veya başka türlerden farklı yaşlarda koru meşceresi bulunabilmektedir. Korulu baltalık meşcereleri, aynen çok katlı meşcereler gibi oluşturulurlar. Korulu baltalıkların gelişmeleri de yine çok katlı meşcerelerin gelişmelerine benzer. Bu tip korulu baltalıkların oluşturulabilmeleri için, yetişme ortamının verimli, katlar arasındaki yaş farklarının büyük ve ayrıca, alt katlardaki ağaçların gölgeye dayanıklı ve sürgün verme kabiliyetlerinin yüksek olması gerekmektedir. Korulu baltalığın üst katlarında, çok gölge yapmayan meşe türleri, akçaağaç, kızılağaç, çınar, karaağaç, kavak, dişbudak, sedir, akasya, kestane ve çam türleri gibi ışık ve yarı gölge ağaçları bulunabilir. 

Korulu baltalıklarda genellikle, meşcere hacmı hektarda 70-400 m3 ve yıllık hacım artımı ise, 5-9 m3 arasında olabilmektedir. Subasar alanlarda, yıllık artımın hektarda 20 m3'e kadar çıktığı görülmektedir. Tek katlı koru ormanından daha fazla üretim yapabilen korulu baltalıklardan, elde edilen odunun yaklaşık %40-50'sinin dal ve ince odunlardan oluşması ve ayrıca, gövdelerin budaklı ve cılız olması açılarından, üretilen ürünün değeri düşük olmaktadır. Çok katlı kuruluştaki korulu baltalıklar, toprak koruması, orman hizmetleri ve sürekli oluşları açılarından, tek katlı meşcerelere göre daha üstündürler.