Enron'dan alacağımız ders

"Türkiye, ABD'ye benzemez, onun için Enron'dan alacağımız ders yoktur" demeyiniz. Tam tersine, Enron olayından alacağımız çok ders vardır. Fakat Türk basının büyük bir kısmı, alacağımız ders ve olayın esası üzerinde hiç durmadı. Halbuki ABD'de, Enron'un iflasını, bir sistemin iflası olarak değerlendirenler vardı. Enron'un çöküşü ve ortaya çıkan skandallar, açılan davalar, ABD basınında hâlâ gündemin birinci sırasında. En önemlisi, ABD Başkanı George W. Bush'un yardımcısı Dick Cheney'e dava açılmasıdır. Kongre teftiş kurulu GAO, Enron ve diğer enerji şirketlerinin, Bush yönetiminin enerji politikasının belirlenmesi üzerindeki etkilerini açığa çıkarmaya çalışıyor. Dick Cheney, geçen yıl Enron yöneticileri ile altı kez buluştuğunu itiraf etmiş, fakat neler görüştüğünü açıklamamıştır. Tabiî, Dick Cheney, bu şekilde davranmakla kendini kurtarmış, bu işin üzerine bir bardak soğuk su içmiş sayılmaz. Muhalifler, hukukî yollara başvurmaya hazırlanıyorlar.

Neyse, gelelim Türkiye'nin alacağı derse. Türkiye'yi idare edenler, en büyük hilenin vergi kaçırma konusunda yaşandığını zannediyorlar. Bundan dolayı birçok küçük esnafın defterleri incelemeye alınıyor, anasından emdiği süt, burnundan getiriliyor. Ne için? Acaba kazandığından daha az beyan ederek vergi kaçırdı mı? Başak bir deyişle, kârda iken zarar mı gösterdi? Buna bakılıyor.

Peki, maliyeciler bilmiyorlar mı, en büyük hileyi bu işlemin tersini yapanlar gerçekleştiriyor? Yani bazı firmalar, zararda iken kârda olduğunu beyan ederek kendilerini büyük gösteriyor, büyük vergi veriyorlar. Amaç, bankalardan kredi almak, borsadaki kâğıtlarını yükseltmek. Tabir caizse, kaz gelecek yerden tavuk esirgenmiyor. İşte Enron'dan alacağımız ders burada. ABD gibi bir ülkede, bir şirket bilânço oyunları ile gelirlerini şişiriyorsa, Türkiye'de bunun en âlâsı yapılır. Yapılmadığı ne malum? Bu konuda herhangi bir araştırma ve inceleme yok ki.

ABD'de şirketlerin çok sıkı denetlendiği bilinir ve örnek gösterilirdi. Dahası, ABD'de cezalar çok ağırdır, kimsenin gözünün yaşına bakmazlar. Suç işleyen kim olursa olsun, hemen hapse tıkarlar. Böyle olmasına rağmen ABD'de Enron gibi bir şirket sahtekârlık yaparak, kapitalizmin en temel kurumlarından olan borsanın, temelsizliğini ortaya çıkarmışsa, işte burada durmak lâzım. Nitekim öyle de oluyor. Bütün gözler borsalara çevrilmiş. Borsa nedir, ne değildir, nasıl çalışıyor? Merak edenlerin, merakları dah açok artmış durumda.

Enron'un iflasını, bir sistemin iflası olarak değerlendirenler de hep borsaya dikkat çekiyorlar. Diyorlar ki: "Borsada böyle dolaplar dönerse ve bu bilinse, hiç kimse borsaya yanaşmaz, borsa çöker, borsa çökünce de sistem çöker." İşte bu yüzden Enron'un iflası herkesi korkuttu. Korkunun kaynağı ise borsa. Ya borsanın iç yüzü bilinirse... Gerçi, Enron olayı olmadan önce de, borsayı kumarhaneye benzetenler yok değildi. Bu benzetmeyi yapanlar, onun için borsadan kağıt alanlara 'yatırımcı' değil, 'oyuncu' diyorlar.

Gerçekten borsada tam bir oyun oynanıyor. Bu oyunun nasıl oynandığını, en iyi kim bilir? Elbette o oyunun içinde olanlar. İşte bunlardan biri, yani oyunun içindekilerden olan Reha Çevikel, 13'üncü broker olarak göreve başladığı borsada, yaşadıklarını, anılarını kitaplaştırdı. "Bir Borsacının İtirafları" adlı kitabın yakında satışa çıkacağını basından öğrendik. Enron'dan ders almayanlar, dileriz, bu kitapta yazılanlardan ders alırlar.