Suriye'de bundan sonra ne olacak?

FOTO ALTI: İşgal altında tuttuğu Suriye toprağı Golan Tepeleri'ndeki birliklerine takviye yapan İsrail ordusu, bölgedeki hareketliliğini sürdürüyor.

Silahlı muhalefete neredeyse 14 yıl boyunca direnen Beşşar Esad yönetimi Heyet Tahrir eş-Şam'ın (Şam'ı Özgürleştirme Heyeti-HTŞ) 13 günlük yıldırım harekatıyla çöktü. Bu çöküşte Rusya'nın Ukrayna'yı işgali ana etkendi. Tüm askeri kapasitesini Ukrayna'ya tahsis eden Rusya, Esad'ı ayakta tutacak desteği sağlamakta zorlanıyordu. Ayrıca Hizbullah'ın İsrail ile giriştiği savaş, İran'ın İsrail ile havadan çatışması da Esad açısından sonun başlangıcına işaret ediyordu. Suriye'nin başkenti Şam'da Suriye lideri Beşar Esad'ın görevinden ayrılması ve ülkeyi terk etmesinin ardından gün boyu kutlamalarla birlikte yağmalama haberleri de geldi. Pazar günü Esad'ın evi de yağmalandı. Yüzlerce kişi, daha önce yanına yaklaşılamayan evi görmek için mahalleye akın etmişti. Esad'ın evinin bulunduğu Malki mahallesinde Kültür Bakanlığı da yer alıyor. Mahallede yaşayanlar yerleşkeleri korumaya çalışıyor. Kimilerinin bakanlığa girerek bazı şeyleri çaldığı aktarıldı. Öte yandan Şam'daki İran ve Irak büyükelçilikleri de boşaltıldı. İran büyükelçilik binasına saldırı oldu. Binanın camlarının kırıldığı ve duvarlarının zarar gördüğü kaydedildi.
Burada, İran'ın 2020 yılında bir ABD saldırısında ölen kıdemli komutanı General Kasım Süleymani ve öldürülen Hizbullah lideri Hasan Nasrallah'ın fotoğraflarının yırtıldığı görüldü. İtalya Dışişleri Bakanı Antonio Tajani ise muhaliflerin İtalyan büyükelçinin evine girdiğini açıkladı. Tajani, konuttaki üç araca el konduğunu, ancak elçiye ve güvenlik görevlilerine bir zarar gelmediğini söyledi. Tajani, Suriye'de yönetim değişiminin barışçıl olması çağrısında bulundu.


Colani camide konuştu

Kentte kontrolü ele ele geçiren HTŞ örgütünün lideri Ebu Muhammed Colani, 8 Aralık akşam saatlerinde Emevi Camii'nde ortaya çıktı ve bir konuşma yaptı. "Bugün, bu zaferle ödüllendirildik. Bu zafer tüm Suriyeliler için" diyen Colani, Esad rejiminin 'suç işlememiş binlerce vatandaşını haksız yere hapsettiğini' söyledi. Öte yandan Moskova ve Washington'dan, HTŞ'nin liderliğindeki gruplarla temas halinde olduğu açıklamaları geldi. Şam'da 9 Aralık Pazartesi sabahına kadar sokağa çıkma yasağı ilan edilmişti. Şam'daki gazeteciler şimdiye kadar şehirde iki patlama sesi duyduklarını ifade etti. Bu arada Suriye'de HTŞ'nin Şam'ı ele geçirmesinin ardından devlet televizyonlarında muhaliflerin mesajları yayınlandı. Yazılı mesajlarda Suriyelilere özel ve devlet mülklerini koruma çağrısı yapıldı. Devlet radyosu da sabah saatleri boyunca 'özgür' Suriye'yi kutlayan şarkılar çaldı.


53 yıllık Esad rejimi bitti

Suriye'de 8 Aralık'ta 61 yıllık Baas rejimi ve 53 yıllık Esad yönetimi devrildi. Muhaliflerin kesin ve hızlı zaferine rağmen Suriye'de bundan sonra ne olacağıyla ilgili çok fazla belirsiz nokta var. Esad, nispeten çatışmasız geçen son 5 yılda Şam rejimine tekrar uluslararası tanınırlık kazandırmak, ekonomik yaptırımları kaldırmak ve normalleşme anlaşmalarının sağlanması için bir diplomasi yürütüyordu. Ancak geçen sürede kangren olan ekonomik, sosyal, siyasi ve askeri sorunları gideremeyince rejimin hızlı çöküşü kaçınılmaz oldu.  Tüm muhalif gruplar başkent Şam'ı ele geçirse de bundan sonra muhaliflerin önünde birçok sorun ve gündem maddesi bulunuyor.

Nasıl bir Suriye sorusu cevapsız!

Eskiden Suriye'de tek aktör vardı, şimdi onlarca aktör var! Eskiden tek ordu vardı, şimdi çok sayıda silahlı grup var! Ülkenin kuzeyinde Suriye Milli Ordusu (SMO), ABD destekli PKK/YPG var. Güneydoğuda ise ABD destekli Özgür Suriye Ordusu bulunuyor. HTŞ ise kapalı kutu... İçinde kaç silahlı grup olduğu belirsiz. Şimdi bütün bu gruplar nasıl bir araya gelecek de Suriye'nin gerçek askeri gücünü oluşturacak? Nasıl bir polis gücü kurulacak? Adliye teşkilatı nasıl oluşturulacak? Bürokrasi nasıl şekillenecek? Dünya ile ilişkiler nasıl kurulacak? Taliban mı örnek alınacak yoksa başka bir yapı mı? Bu sorular cevap bulmadan yurtdışında yaşayan Suriyeliler ülkeye geri dönmez.

Ekonomi ne olacak?

Suriye 27 Kasım öncesi pratikte Esad yönetimi bölgeleri, muhalefet bölgeleri ve PKK/YPG terörünün kontrolündeki bölgeler olmak üzere üçe bölünmüştü. Esad'ın devrilmesiyle muhalifler Fırat Nehri'nin batısını tamamen kontrol altına alarak yeniden birleştirilmiş üniter bir Suriye için önemli bir adım attı. Üniter yapının önündeki son engel, Fırat'ın doğusunda ABD'nin desteğiyle bulunan PKK/YPG terörü olarak öne çıkıyor. Suriye'nin petrol kaynaklarının büyük bir çoğunluğunun bu bölgelerde bulunması, yeni Şam yönetimi için terörle mücadeleyi olmazsa olmaz hale getiriyor. Şam'da bir geçiş yönetimi kurulduktan sonra PKK/YPG'nin elindeki petrol yataklarını kurtarmak için harekete geçilmesi önem arzediyor. Yoksa kasa tamtakır! Bu noktada bir geçiş hükümetinin kurulması ise zorlu bir süreç olarak görünüyor. Şu an gelen haberler, yeni bir yönetim belirlenene kadar mevcut Başbakan Muhammed Gazi el-Celali'nin görevine devam etmesi yönünde. Suriyeli muhalif grupların aralarındaki müzakereler ise çok parçalı yapıları, yerelde aşiretlerin güçlü olması ve azınlık gruplarının da varlığı sebebiyle çok katılımlı bir duruma işaret ediyor. Burada kritik olan, bu çok parçalı yapının, geçmişte Libya örneğinde olduğu gibi yeni çatışmalara yol açmaktansa, sivil bir geçiş yönetimiyle pürüzsüz bir şekilde sürece dahil edilmesi olacak.

HTŞ, İsrail'e hoşt diyecek mi?

Bu arada İsrail, Golan Tepeleri'nin işgal ettikten sonra Suriye topraklarına da girdi. Zaten Suriye Büyük israil projesinin içinde yer alıyor. Esad rejimini tepetaklak eden HTŞ'den İsrail'e yönelik tek bir tehdit ya da uyarı yok! Oysa İsrail'in hamilerinden İngiltere Dışişleri Bakanlığı, İsrail ordusunun Suriye'deki son gelişmeleri bahane ederek işgal altında tuttuğu Golan Tepeleri'ndeki tampon bölgeyi ele geçirmesiyle ilgili, "Pozisyonumuz nettir, Golan Tepeleri işgal altındaki topraklardır ve İsrail'in burayı ilhak etmesini tanımıyoruz" açıklamasını yaptı.