So what veya eee?-I

"So what" ifadesini ilk defa yurt dışında katıldığım bir sempozyumda, sunum sırasında bir katılımcıdan bana soru şeklinde duymuştum ve o heyecanla anlam vermeye çalışmıştım. Ama beceremedim itiraf edeyim. Sonradan anladım ancak tabii bu soru ile gol yemiştim bir kere. Tam Türkçe karşılığını bilmemekle beraber, ben 'eee?' diye çevirdim.

Başlığı günümüz ekonomi teorileri ile bağlayayım. Bizler, akademisyen olarak, farklı istatistik-ekonometrik programlardan yararlanarak, farklı testler-analizler yapıp, iyi-kötü, bazen istatistiki olarak anlamlı, bazen de anlamsız bir sonuca varıyoruz.

İyi güzel de bu sonuç-çıktı kime ne katkı sağlıyor? Neyi çözüyor? Bu soruları ne siz sorun, ne biz cevaplayalım. İşte, bana sorulan ve yazımın başlığı da tam bu noktada anlam kazanıyor. 

Biraz açayım. İktisatçılar, para basma (senyoraj), borçlanma, enflasyon, büyüme ilişkisi üzerine yüzlerce hatta binlerce akademik çalışma yapmışlar. Diğer bir ifade ile para basarsan enflasyon olur mu? Yoksa enflasyon mu para basmaya neden olur? Veya borçlanma, ekonomik büyümeye neden olur mu? Yoksa tam tersi mi?

Öncelikle şu samimi itirafı yapayım: Doçentliğini finanstan almış bir hoca olarak, öğrenciliğimden bu tarafa iktisat teorilerinden–varsayımlarından çok bir şey anlamadığımı itiraf edeyim. Yazımın başlığından da anlaşılmıştır diye umuyorum.

Konuya biraz da mizah katalım. Gulyabani filmindeki rahmetli Kemal Sunal ile yine rahmetli Ayşen Gruda arasında geçen diyaloğu hatırlarsınız. Ayşen Gruda, Gulyabani'yi görmüş ve dili tutulmuş,  Sunal da güya Gruda'yı anlarcasına dinlemekte ve sonunda anlamadığı ortaya çıkmaktadır. Hatta Şener Şen de, K. Sunal'ın bu girişiminden bir şey çıkacak gibi beklemektedir. Bu anlamda, bu gidişle Şener Şen'in düştüğü akıbet, bizi bekler gibi. Hadi hayırlısı. Tabii kimse alınmasın, "teşbihte hata olmaz" der büyükler. 

İktisatçıların tam anlamıyla sorunların üstesinden gelememeleri ve çözümü ortaya koyamamalarının birçok nedeni olmakla birlikte, bana göre temelde insan faktörüne bakış açıları (temelde insan ihtiyaçları sınırsızdır yanılgısı olmak üzere) yanlıştır. Buna sonra girelim.

Şimdi gelelim, para basma, enflasyon, büyüme ve borçlanma ilişkisi üzerine yapılmış akademik çalışmalara. Bu kısmı mümkün olduğunca sıkmadan izah etmeye çalışayım.

Enflasyon konusundaki görüşler genelde "Paracı ve Keynesci" ve "Yapısalcı" olmak üzere iki temel kuramda incelenmiş. 

Paracılar, bütçe açıklarının, senyoraj (para basma) geliri elde etme yoluyla finanse edilmesinin, fiyatlar genel düzeyinde artışa/enflasyona neden olacağını ileri sürer. 

İkinci gruptaki kuramlar ise özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki enflasyonun temel nedenini ekonomik, kuramsal ve toplumsal yapıdaki dengesizliklerde görmektedir.

Türkiye, gelişmekte olan ülke statüsünde olduğundan, olaya bu pencereden bakmakta yarar var. Gelişmekte olan ülkelerin bazı sorunları olduğu bilinmektedir. Bu ülkelerin en temel özelliği tasarruf-birikim yetersizliği ve yüksek bütçe açıklarıdır. Hal böyle olunca, finansman (kaynak) ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Kamu sektörünün vergi, resim, harç vb. olağan gelir kaynakları ile finanse edilemeyen açıkları Merkez Bankası kaynakları, iç borçlanma, dış borçlanma veya bunların bileşimleri ile finanse edilmektedir.

Olayı şöyle de okuyabilirsiniz: Gelişmekte olan ülkeler, finansman ihtiyaçlarını, Merkez Bankaları üzerinden para basarak mı yoksa iç-dış borç alarak mı finanse etmelidirler? 

Acaba bizde bu finansman açığı-kaynak ihtiyacı nasıl karşılanmış veya karşılanıyor?

İkinci yazımda buna gireceğim.