Irak'ta bir çirkin senaryo daha

RECEP BAHAR / DETAY HABER

Irak, son 42 yıldır çeşitli senaryolarla savaş ve çatışmalardan kurtulamıyor. Ülkeyi demir yumrukla 35 yıl boyunca yöneten Saddam Hüseyin, 1980'de ABD'nin kışkırtmasıyla İran'a savaş açtı. Tam 8 yıl süren savaş boyunca ülkenin milyarlarca dolarlık kaynağı heba oldu, en az 500 bin Iraklı hayatını kaybetti. Derken Saddam, Ağustos 1990'da Kuveyt'i işgal etti. ABD ve müttefikleri, 40 günlük operasyonla Kuveyt'i kurtardı. Akabinde gelen yaptırımlar sonucu Irak ekonomisi felç oldu. 2003'te ABD Irak'ı bir kez daha işgal etti. Bu işgal de Irak'ı perişan etti, dahası ülkenin kuzeyinde özerk Kürt Bölgesi ortaya çıktı.

Bölük pörçük siyasi yapı

İşgaller ve savaşlar nedeniyle Irak'ta bölük pörçük bir siyasi tablo var. Bu da sık sık gerilimlere yol açıyor. Nitekim Pazartesi günü Irak'ın başkenti Bağdat'ta güvenlik güçleriyle Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr'ı destekleyen Şii milisler arasında Meclis dışında çıkan çatışmalarda en az 23 kişi öldü. Bağdat'ta hükümet binalarının ve yabancı elçiliklerin bulunduğu Yeşil Bölge'nin yanı sıra Basra, Necef, Nasıriye ve Hille şehirlerinde de çatışmalar çıktı. Ülkede tansiyonun yükselmesinin arkasında ise Irak'ın Rusya-İran cephesine yakınlaşmasını tehdit olarak gören ABD ve İsrail var. Yeşil Bölge'de bazı yabancılar da sokak çatışmalarının ortasında kaldı. Hollanda Büyükelçiliği çalışanları Almanya'nın diplomatik temsilciliğine taşındı.

Olaylar neden çıktı?

Irak'ın etkili siyasetçilerinden, son seçimlerde en çok oyu alan  Mukteda es-Sadr, aylardır çeşitli ayak oyunları yüzünden hükümet kurulamaması nedeniyle 29 Ağustos Pazartesi günü siyaseti tamamen bıraktığını ve siyasi bürosunu kapattığını duyurdu. Bunun üzerine Sadr destekçileri Bağdat'ta Yeşil Bölge'de Başkanlık Sarayı'nı bastı. Bu sırada Es-Sadr, ülkede şiddet durana dek açlık grevine gittiğini duyurdu. Irak'ın geçici başbakanı ve es-Sadr'ın müttefiki Mustafa el-Kazimi, çatışmaların ülke çapında sokağa çıkma yasağı ilan etti. Es-Sadr'ın destekçileri Temmuz ayından bu yana bir süredir Meclis'in feshi için oturma eylemi yapıyordu. Irak polisi, es-Sadr'ın destekçilerine "Iraklılarının kanının dökülmemesi için derhal Yeşil Bölge'den çekilme" çağrısı yaptı. Güvenlik yetkilileri, es-Sadr'a sadık milis gücü Barış Tugayları ile Irak ordusu üyeleri arasında da çatışma çıktığını açıkladı. Çatışmalar, Sadr'a bağlı ağır silahlarla donatılmış kişilerle hükümet güçleri ve onlara destek veren İran destekli Haşdi Şabi milisleri arasında yaşandı. Sosyal medyada paylaşılan videolarda, bazı savaşçıların roket güdümlü el bombaları dahil ağır silahlar kullandıkları görüldü.

Çatışmalar gece boyunca sürdü

Daha önce de defalarca siyasetten çekileceğini açıklayan ve kararından dönen es-Sadr, son açıklamasında 'son çekilme' ifadesini kullanmıştı. Es-Sadr, destekçilerine "Bundan sonra Sadrist harekete ait sloganların ve bayrakların kullanılması yasaklanmıştır. Es-Sadr destekçileri bundan sonra medya ve sosyal medyada da aktif olmayacaktır" uyarısında bulunmuştu. Ancak son 20 yıldır Irak politikasının en etkili isimlerinden olan es-Sadr'ın bugüne kadar yaklaşık 10 kere istifa etmiş ve ardından siyasete geri dönmüş olması, bazı uzmanlar tarafından 'bir süre sonra geri gelecektir' yorumlarına yol açmıştı.

Son 3 yıldır gerilim dorukta

Irak'ta 2019'da hayat pahalılığı, temel ihtiyaçlara erişim zorluğu ve yolsuzluklara son verilmemesi gerekçesiyle çok geniş çaplı kitlesel gösteriler başlamış; başbakan istifa etmişti. Ardından kurulan hükümetler, yapılan seçimler de ülkede istikrarı sağlamaya yardımcı olmadı. Irak'ta son olarak geçen yıl Ekim ayında yapılan ve katılma oranının çok düşük kaldığı seçimde es-Sadr'ın desteklediği 'Anavatanı Koruma' bloğu parlamentoda çoğunluğu kazansa da tek başına hükümeti kuracak sandalye sayısına ulaşamadı. Meclisteki bloklar uzlaşamayınca yeni hükümet bir türlü kurulamadı. Haziran ayında es-Sadr, 'geniş katılımlı hükümet' müzakereleri sonuçsuz kaldığında, Parlamento'da desteklediği blok için 'istifa' çağrısı yaptı. Bu çağrıya uyan milletvekilleri istifa ettiğinde ise parlamento çoğunluğu es-Sadr'ın en büyük rakibi olan İşbirliği Çerçevesi bloğuna geçti. Bu blok, İran destekli milis güçlerinin de bir dönem komutanlığını yapmış olan Hadi el Amiri'nin lideri olduğu Fetih İttifakı, yine İran'a yakınlığıyla bilinen eski başbakanlardan Nuri el-Maliki'nin Kanun Devleti İttifakı'nı da barındıran Şii siyasi partilerin öncülüğünde kurulmuştu.

Sadr nasıl bir politika izliyor?

Es-Sadr da Şii kimliğini öne çıkarmakla birlikte daha milliyetçi ve İran ve ABD başta olmak üzere yabancı ülkelerin etkisine karşı bir politika izliyor. Sadr'ın bu durşu zaman zaman İran'ı da rahatsız ediyor. ABD'nin 2003'te başlayan Irak işgalinde o dönem ABD ordularına karşı savaşan silahlı güçlerin de başında olan es-Sadr'ın babası ve kayınpederi de işgalle birlikte devrilen Saddam Hüseyin devrinde idam edilmişti. Es-Sadr'ın milletvekilleri istifa ettiğinde parlamentoda çoğunluk durumuna gelen İşbirliği Çerçevesi bloğu milletvekilleri, Temmuz ayında yeni bir başbakan seçmeye çalışınca es-Sadr'ın destekçileri parlamentonun dağılması ve yeniden seçimlere gidilmesi için oturma eylemine başlamıştı.

Sadr'dan çekilin çağrısı

Irak'ta Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr, 30 Ağustos Salı günü öğle saatlerinde düzenlediği basın toplantısında, ülkede Pazartesi gününden bu yana yaşananlardan üzüntü duyduğunu belirterek, sokakta çatışan destekçilerinden bir saat içinde evlerine dönmelerini istedi. Irak'ın yolsuzluklar ve şiddete sahne olduğunu ifade eden Sadr, "Yaşanan çatışmalardan dolayı Irak halkından özür diliyorum. Bu devrim barışçıl olmaktan çıktığı için devrim değildir ve buna devrim diyemem. Batsın böyle bir devrim" dedi. Başbakan Mustafa el-Kazımi ile Irak güçleri ve Haşdi Şabi unsurlarına da teşekkür eden Sadr, ülkedeki milislerin varlığını eleştirdi. Sadr'ın çağrısı sonrası ülkedeki sokağa çıkma yasağı da kaldırıldı.