Galata bankerleri: İlk dönem borçlanmalarında bankerlerin rolü

İlk dönem borçlanmaları 1854-1875 yılları arasında olmuştur ve 15 (on beş) tanedir. Bir önceki yazımızda da belirttiğimiz gibi bu borçlanmaların en önemli özellikleri; yüksek faiz ödenmesi ve devletin eline paranın hemen hemen yarısının geçmesidir. 

Galata Bankerlerine devletin borcu 10 milyon Osmanlı lirasına çıktığı bir zamanda, Hariciye Nâzırı Fuat Paşa'nın, Fransız bir gazeteciye verdiği cevap çok mânidadır: "…Bu halimize rağmen, Avrupalılar birbirine müsabaka edercesine bize müracaatta bulunuyorlar. Evime geldiğiniz zaman, misafir odasındaki Avrupalı kalabalığını gördünüz ya! Memleket, Osmanlı Hükümeti ile iş yapmaya koşuşan adamlarla dolu. (…) Borçlarımızı ödüyoruz, vadesinde ödemezsek de gecikme faizini ödediğimiz için alacaklılar memnun kalıyorlardı." 

1854'te Avrupa piyasalarına sürülen tahvillerle alınan borç, Kırım Savaşı'nın giderlerini karşılamayınca 1855 ve 1858'de iki defa daha borçlanmaya gidildi. Alınan borçlar, daha fazla borç almayı doğuruyordu. Çünkü yatırıma dönüşmeyen paralar, sarayın ve yüksek dereceli memurların harcamaları arasında eriyip gidiyordu. 

Borçlar ve çeşitli ödemeler için tekrar  para lazım olunca Hariciye Nazırı Fuat Paşa, yine İngilizlere başvurmuştu. Avrupa Bankerleri çeşitli risk tercihleri içinde binlerce borç verme alternatifi sunuyordu. Ancak hepsinin ortak noktası, borç karşılığı devlet emlakini ve bu arada vakıflara ait gayrimenkullerin rehin gösterilmesini istiyordu.

III. Napolyon yanında itibarı yüksek olan Fuat Paşa, İngiliz Bankerlerinin tekliflerini kabul etmeyip Fransızlara müracaat etmişti. Fakat Rothchild, Pereire ve Laffitte gibi ünlü Fransız Bankerleri, Fransız hükümetinin aracılığına rağmen yeni kredi anlaşmasına razı olmamışlardı. 

Bu sırada iki gazete dahil büyük işler kurmuş olan Mires ortaya çıkmıştı. 29 Ekim 1860'ta Mires, Osmanlı yetkili komiseri ile 400 milyon Franklık kredi için bir anlaşma yapmaya razı oluyordu. Fakat hileli işleri ortaya çıkınca Mires, Fransa'da tutuklanır. 

Bu olay, Osmanlı Hükümeti ve Galata Borsasını iyice sarsmıştır. Bunun üzerine 1862 yılında tekrar borçlanmaya gidilmiştir. Ancak yabancıların ısrarı ve ekonomik gidişatın gereği olarak 4 Şubat 1863'te Banque Imperiale Ottomane (Osmanlı Bankası) kurulmuştu. Banka; devlet gelirleri ve giderleri arasında zaman içinde beliren dengesizliği giderecek, avans ve kısa vadeli hazine bonolarını düzenleyecek, dış borçların alınmasında ve bunlara ait ana para ve faizlerin ödenmesinde Batılı alacaklılara güvence olacaktı. 

Banka, İstanbul'da bir genel müdür veya bir ya da iki genel müdür yardımcısı ve üç kişilik bir konsey tarafından yönetilecekti. Bu yönetim kadrosunu Fransa'da ikamet eden 10 ve İngiltere'de ikamet eden 10, toplam 20 kişiden oluşan bir komite seçecekti.

Osmanlı Bankası'nın kuruluşuyla, borç alımı devlet garantisinde devam etmiştir. Osmanlı Devleti 1874 yılına dek 20 yıl gibi kısa bir sürede 15 dış borçlanma yapmıştır. 239 milyon Osmanlı altın Lirası borçlanılmış fakat eline 127 milyon Osmanlı altın lirası geçmiştir. Bu eline geçen 127 milyon Liradan komisyonlar ve diğer masraflar da indirildiği takdirde ele geçen miktar daha da azalır.