Trump'a üçüncü kez başkanlık yolu açık mı?

ABD'de de Türkiye'dekine benzer bir tartışma yaşanıyor. Türkiye'de olduğu gibi ABD'de de başkanlık iki dönemle sınırlı. Ancak Türkiye'de erken seçim karaıyla üçüncü dönemin kapısını açmak mümkün. ABD'de böyle bir hukuki yol bulunmuyor. ABD'de başkanlık görevinin iki dönemle sınırlı olması, ülkenin dünyanın bir numaralı askeri ve ekonomik gücü olmasının temel nedenini oluşturuyor. Böylelikle sistem sürekli olarak kendini yeniliyor. Durağanlık önleniyor. 

Donald Trump, ABD başkanlığında üçüncü bir dönem görev yapmak istediğini, "şaka yapmadığının" altını çizerek duyurdu. ABD Anayasası'nda "Hiç kimse... iki kereden fazla seçilemez" ifadesi var ama Trump'ın bazı destekçileri bu maddenin etrafından dolanmanın mümkün olabileceğini savunuyor.

Trump üçüncü bir dönem istiyor mu?

ABD Başkanı Donald Trump, NBC televizyonuna verdiği röportajda, Beyaz Saray'da üçüncü bir dönem olasılığı için "Bunu yapabilmenin yolları var" dedi.
Trump, "Şaka yapmıyorum. Birçok kişi bunu istiyor" diyerek bu olasılığı ciddiye aldığını doğruladı. Henüz ikinci döneminin başlarında olduğunu söyleyen Trump, kendisine üçüncü dönemi soranlara "Onlara daha gidecek çok yolumuz olduğunu söylüyorum" dediğini aktardı. İkinci dönemi sonra erdiğinde 82 yaşına girmiş olacak olan Trump, "ülkedeki en zor işi" yapmaya devam etmek isteyip istemediğine ilişkin net soruyu, "Çalışmayı seviyorum" diyerek genel bir cevapla geçiştirdi.

Trump daha önce de bu başlıkta gündem olmuştu.

Ocak ayında yaptığı bir konuşmada, "Bir değil, iki, üç ve hatta dört kez bu görevi yapmak hayatımın en büyük onuru olacak" demişti. Daha sonra bu sözlerinin şaka olduğunu savunmuştu.

ABD Anayasası ne diyor?

ABD Anayasası, üç dönem başkanlık için yolu tıkıyor. Anayasasının 22. Maddesi, "Hiç kimse başkanlık görevine iki kereden fazla seçilemez" diyor. Aynı maddenin devamında, vekalet dahil bir sebeple iki sene başkanlık yapmış bir kişinin, bir kereden fazla seçime giremeyeceği kaydediliyor. Anayasayı değiştirmek için, Senato ve Temsilciler Meclisi'nin her ikisinde de üçte ikilik bir çoğunluk ve ek olarak, eyaletlerin dörtte üçünün onayı gerekiyor. Yani ABD Anayasasını değiştirmek son derece güç...
Cumhuriyetçiler, Kongre'nin her iki kanadını da kontrol ediyor etmesine ama Anayasa değişikliği için gereken çoğunluğa sahip değiller. Ayrıca, Cumhuriyetçi Parti 50 eyalet meclisinin yalnızca 32'sini kontrol ediyor.

Trump üçüncü dönem için nasıl başkan olabilir?

Trump'ın destekçileri, ABD Anayasası'nda, bugüne dek mahkemeye götürülmemiş, yasal bir boşluk olduğunu savunuyor. Onların iddiasına göre, 22. madde, yalnızca bir kişinin iki dönemden fazla seçilmesini "açıkça" yasaklar durumda. Bu maddenin, "halef" olmayı yasaklamadığı öne sürülüyor. Bu teoriye göre Trump, 2028 seçimlerinde başka bir başkan adayının, belki de kendi başkan yardımcısı JD Vance'in başkan yardımcısı adayı olabilir. Onlara göre, benzer bir formülle, başkanın istifa etmesi durumunda, Trump "haleflik" yoluyla görevi devralabilir. Trump'ın Beyaz Saray'daki ilk döneminde danışmanlığını yapmış bir isim olan Steve Bannon, Trump'ın "tekrar aday olacağına ve kazanacağına" inandığını söyledi. Bannon, bunun nasıl olabileceği konusunda da "birkaç alternatif" olduğunu savundu.
Cumhuriyetçi Partili Kongre üyesi Andy Ogles da Ocak ayında, bir başkanın, peş peşe olmamak kaydıyla, üç dönem görev yapabilmesine izin veren bir anayasa değişikliği çağrısı yaptı. Bu teklif hayattaki diğer tüm eski başkanların elenmesi anlamına geliyor. Barack Obama, Bill Clinton ve George W Bush, peş peşe dönemlerde başkanlık yürüttü. Trump ise 2016'da kazandı, 2020'de kaybetti ve 2024'te tekrar kazandı.
Ancak böylesi bir anayasa değişlikliği için gereken destek zorunluluğu, Ogles'ın önerisini hayal ürünü kılıyor. Ancak bu yine de insanların bu konuda konuşmasını sağladı.

Trump'ın üçüncü dönemine kim karşı çıkıyor?

New York'tan Kongre üyesi Daniel Goldman, Trump'ın üçüncü döneme ilişkin sözleri için "devleti ele geçirme ve demokrasiyi ortadan kaldırma niyetinin son göstergesi" olduğu yorumunu yapıyor. Goldman, Kongre'deki Cumhuriyetçilere de seslendi ve "Anayasaya bağlılarsa, Trump'ın üçüncü dönem hedefine karşı çıktıklarını kayda geçireceklerdir" dedi. Trump'ın partisinden bazıları da bunun kötü bir fikir olduğu düşüncesinde. Oklahoma'dan Cumhuriyetçi Senatör Markwayne Mullin, Şubat ayında, üçüncü dönem girişimlerini desteklemeyeceğini açıkça söyledi.


Hukukçular ne diyor?

Notre Dame Üniversitesi'nde seçim hukuku profesörü olan Derek Muller, ABD Anayasası'nın 12. maddesi'ne işaret ediyor. Bu madde, "Başkanlık makamına anayasal olarak uygun olmayan hiç kimse Amerika Birleşik Devletleri başkan yardımcısı makamına da uygun olmayacaktır" diyor. Muller'a göre, bu madde, iki dönem başkanlık yapmış birinin, başkan yardımcısı adayı olmasının da önünü tıkıyor.
Profesör Muller, anayasanın etrafından dolanmaya imkan verecek bir hukuki metin de olmadığını savunuyor. Boston'daki Northeastern Üniversitesi'nde anayasa hukuku profesörü olan Jeremy Paul da, CBS televizyonuna benzer bir yorum yaptı.
Paul, bu yöndeki bir savı destekleyecek "güvenilir bir hukuki argüman" olmadığını söyledi.



İki dönemden fazla görev yapan var mı?

Franklin Delano Roosevelt dört kez başkan seçildi. Dördüncü döneminin üçüncü ayında, Nisan 1945'te hayatını kaybedene kadar başkanlık koltuğunda kaldı.
Onun başkanlık süresini uzatan ABD'deki büyük ekonomik kriz ve sonrasındaki İkinci Dünya Savaşı süreci oldu. O dönemde, başkanlık süresi henüz anayasa üzerinden sınırlanmamıştı. İki dönem, George Washington'ın 1796'da üçüncü bir dönemi reddetmesinden beri uygulanan bir gelenekti. Roosevelt'in uzun başkanlığı, bu geleneğin 1950'lerin başında 22. madde ile yasaya dönüştürülmesine yol açtı.