Tarih ne işe yarar?

Her şey bundan yaklaşık 900 sene önce bir konuşmayla başladı. Batı Hristiyanlarına, Doğu'daki din kardeşlerini Türklerin baskı ve zulmünden kurtaracak bir savaşa katılmanın dinî açıdan çok şerefli bir görev olduğunu söyleyen Papa II. Urbanus, Türklerin hakimiyeti altında yaşamanın ne kadar feci olduğunu, onların İstanbul için nasıl bir tehlike teşkil ettiğini ve Doğu Hıristiyanlarının Batılı kardeşlerinden yardım beklediğini anlattı. (Diyanet İslam Ansiklopedisi). O'na göre İspanya'da Müslüman Arap'a (Endülüs) karşı yürütülen savaşla Doğu'da Türklere karşı yapılacak mücadele aynı derecede kutsaldı.

Ve böylece tarihe "Haçlı Seferleri" olarak geçecek olan modern zamanların öncesindeki dünya savaşları başlamış oldu.

Bir çoğuna göre çıkış sebebi dinî görünmekle beraber, aslında ekonomik, sosyal ve siyasi idi. Çünkü Ortaçağ Avrupa'sında uzun yıllardan beri açlık, yoksulluk ve toprak azlığı hüküm sürüyordu. Ve tıkanmanın önüne geçmek için "Sokaklarından süt ve bal akan Doğu topraklarına" (İncil) sefer yapmak akıllıca görünüyordu.

Oysa ki Haçlı Seferlerinin sebeplerini incelerken Kilise'yi ve halkın mücadeleye giriş niyetlerini ayrı ayrı irdelemek gerekecektir. Çünkü Batı'nın o yıllardaki en etkin kurumu olan Kilise; siyasi, ekonomik ve sosyal sebeplerle savaşı akla uygun görerek, dini bu gayeye ulaşmakta gerekli bir motivasyon unsuru kabul edebilirdi. Fakat Papalığın güdülediği halkın, meseleyi algılayış biçiminin bu olduğunu kabul etmek oldukça zordur.

Sefere katılanların günahlarının affolunacağı ve Hz. İsa'nın çarmıha gerildiği (!) yer olan Kudüs'ün kurtarılıp hacılık sıfatı kazanılacağı bu savaşta, uhrevi kazançlar vaad eden Kilise, "kutsal toprakları kurtarma" sloganıyla yola çıkıyordu. Avrupa kıtasının her yanında yollara dökülen bu insanların inançları için uğraş verdiklerini biz sadece papazların söylevlerinden ve toplumda oluşan mistik Kudüs aşkından çıkarmıyoruz. İlk seferin devamının çıkış nedeni Urfa'nın elden çıkmasıyken, üçüncü haçlı seferinin oluşma kaynağı Selahattin Eyyubi'nin Kudüs'ü fethidir. Yani Batı; Almanıyla, Fransızıyla, Arslan Yürekli Rişarıyla kutsal topraklarını kurtarma telaşındadır.

Aynı gerçeği Müslümanlara cihad aşkı aşılama gayretindeki Selahattin Eyyubi şöyle ifade etmektedir:

"Frenklere bakınız! Biz Müslümanlar cihadı yürütmek için hiç bir coşku göstermezken, onların dinleri için nasıl canla başla savaştıklarını görünüz!" (Arapların Gözüyle Haçlı Seferleri, Telos Yay.).

Eğer dinî gaye, halk için bütün sebeplerin önünde olmasaydı neden Frenkler, Kudüs düştükten sonra karalar giyinip, denizlerin ötesindeki bütün ülkelere, en başta da Büyük Roma'ya yardım ve imdat istemeye gideceklerdi? Onlar insanları intikam almaya tahrik için, "üzerinde ona darbeler indiren bir Arap tarafından kanlar içinde bırakılmış Mesih" olan bir resim taşıyorlardı. "Bakınız! İşte Mesih ve işte ona öldüresiye vuran Arapların Peygamberi Muhammed" diyorlardı. (Arapların Gözüyle Haçlı Seferleri, Telos Yay.). Yine dinî gaye yüzündendir ki Akdeniz'i aşıp gelen Arslan Yürekli Rişar, Akka kuşatması sonrasında Müslümanlardan üç şey istemiş, bunlardan birisi yerleşecek ülke iken diğerleri; Hz. İsa'nın çarmıha gerildiği (?) kutsal haç ve mukaddes şehir Kudüs'tür.

Bütün bu izahlardan sonra tarihin ne işe yarayacağı sorusuna verilecek cevap ise geçmişe bakarken bugünü nasıl okuyacağımızla ilgilidir. Ancak günümüzde dinlerarası diyalog ve hoşgörü ikliminin unutturmaya çalıştığı bir realite olarak şunu diyebiliriz ki; tarih her zaman inançların çarpışmasının bir tezahürü olmuştur. Ve insanları motive eden en temel duygu din duygusudur.