Metropolit Hrisantos'un faaliyetleri

Avrupa'daki Pontusçuluk faaliyetlerinin öncülüğünü Konstandinides yaparken Türkiye'deki faaliyetleri de Patrikhane ile birlikte Trabzon metropoliti Hrisantos yürütüyordu. Nitekim Şubat 1919'da İstanbul'da Patrikhane tarafından düzenlenen Pontus Kongresi'nde kendi kaderini tayin, bağımsızlık ve daha sonra da Yunanistan'a ilhak edilmesi kararlaştırılmıştır. (1) Bu kongrede Paris Barış Konferansına Rum isteklerini sunmak üzere patrik vekili Droteos başkanlığında bir heyet seçilmiş, Hrisantos da bu heyete dahil edilmiştir. (2) Hrisantos Paris'te bulunduğu sırada Anadolu'yu gezen bir tahkik heyetinin başkanı olan General Harbord ile görüştükten sonra Pontusçulara, tarihi emelleri hususunda ümit vermiş, onları kışkırtmıştır. Merkez Ordusu'nun başına getirilen ve Pontus çetelerini bastırmakla görevlendirilen Nurettin Paşa hatıratında şunlar söylüyor: "En önemlisi ise; yurdumuzun içinde kurulmuş ve işleyen bütün bu düşmanca tahrik ve teşvik teşkilatı, insanlarla barış içinde yaşama ve kardeşlik yollarını göstermeleri gereken metropolitlerin ve papazların idare etmekte olduklarıdır. Papazların din kisvesi altında ne kanlı faciaların amili ve teşvikçisi olduklarını ispat edecek yüzlerce, binlerce vesika elde etmiş bulunuyoruz. Mesela Trabzon metropoliti Hrisantos Efendi, Mütareke esnasında Anadolu'yu dolaşan "Amerikan Tahkikat Heyeti" reisi General Harbord ile Paris'te konuşmasına dair Pontusçulara 20 Ağustos 1919'da bir telgraf çekmiştir." (3) Telgrafta, "Karadeniz kıyısındaki köylerin muhafazası için Pontusçuların, gayet iyi talim ve terbiye edilmiş taburlarıyla Amerikan askerlerinin birlikte harekat yapabileceklerini, böyle bir harekat için Pontusçuların şevkle hazır olduklarını" (4) söylediğini ifade etmektedir.

Metropolit Hrisantos, Pontus propaganda ve çete faaliyetlerini idare ediyor, bununla beraber diplomatik yollarla Pontus hülyası için hizmet ediyordu. Mart 1919'da Paris'e gönderilen Hrisantos'a İstanbul Patrikhanesi, Paris Barış Konferansı'nda, "Pontus'u temsil yetkisini vermiş; Hrisantos ise, Pontus hakkında sahte belgelerden ve asılsız bilgilerden oluşan raporu 2 Mayıs 1919'da Paris Barış Konferansı'na sunmuştur". (5) Orjinal metni Fransızca olan muhtırada, Rus sınırında Sinop'un batısına kadar uzanan topraklarda, eski çağlarda İran Şehinşahı Birinci Dara tarafından bir Satraplık olarak kurulan ve en meşhur hükümdarı Mihridat olan Pont devletinin ihya edilerek bir Pontus Rum Cumhuriyeti kurulması talep ediliyordu. Bu taleplere o sırada İngiliz Dışişleri Komiseri olan Arnold Toynbee: "Bu muhtırada ileri sürülen istatistikler ve sınırlar hayal mahsulüdür" (6) diyerek karşı çıkmıştır. Nitekim, Paris Barış Konferansı'nın yapıldığı sıralarda itilaf devletlerinin genel görüşü Giresun-Mersin-Sivas hattının doğusunu Ermeniler'e bırakmak ve bu konjonktür içerisinde Rumları mandater bir devletin idaresine bağlamaktı. Şüphesiz bu muhtıra ile ilgili görüşler Pontusçcuları hayal kırıklığına uğratmıştır. Paris'ten dönen Trabzon metropoliti, Batum'a giderek burada, "Pontus komitesi rüesasından Taymaktaklos'un eniştesi Yuanidi Gastropulos ve Bünyatoğullarının evinde kalarak bir ara bütün Rumlara Avrupa'daki çalışmalarını ihtiva eden bir nutuk vermiş Batum'dan Tiflis'e gitmiştir. (7) Hrisantos 23 Temmuz 1919'da Londra'da idi. İstanbul Patrikliği adına Canterbury Başpiskoposu'nu selamlamak için Londra'da olan Hrisantos, Yunan elçiliği vasıtasıyla propaganda maksadıyla hemen gazetecilerle temasa geçti. 1 Ağustos 1919'da Ronald Groham'ı tanıdı ve ondan Trabzon'a İngiliz birliklerini göndermesini istedi. İngiliz idaresinde Jandarma teşkilatı kurulmasını rica etti. Halbuki albay Katenyotis'in Trabzon veya Batum'a gönderilmesi ve bunların himayesinde Pontus devletinin kurulması isteğini, önceleri İngiliz hükümeti reddetmişti. Fakat bu kez Dışişleri Komiseri yardımcısı, Metropolitin fikirlerini ilgiyle karşıladı. (8)

Dipnotlar

1) Dünya Pontus Helenizmi 2. Kongresi, s. 16.

2) C. Bayar, Ben de Yazdım, C: 5, İst. 1972. s. 1459-1460.

3) "N. Paşa Pontusçuları Anlatıyor", a.e, c: 2, s. 225.

4) A.g.e, s. 225; ayrıca bkz. Ali Güler, İşgal Yıllarında Yunan Gizli Teşkilatları, Ank. 1988, s. 56.

5) S. Tansel, a.e, s. 95-96.

6) Gotthard Jaeschke, Kurtuluş Savaşı İli ilgili İngiliz Belgeleri, (çev. C. Köprülü), Ank. 1971, s. 57.

7) Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, sy. 11 (Mart 1955), Belge No: 278.

8) S. Tansel, a.e, s. 96-97.