İmam Rıza’nın veliahtlık meselesi

Abbasi hanedanı arasında bölünmeler yaşandı. Memun yönetimini destekleyenler ve ona karşı olanlar olarak hanedan ikiye bölündü.

Memun, kardeşi el-Emin'i öldürmek sûretiyle yönetimi eline geçirmişti.

Kardeşini öldüren ordu komutanı Tahir b. Hüseyin'in Memun'a yazdığı mektup şu şekildedir:

"Allah, o utanmazı öldürdü. Hainliği ve dönekliği yüzünden onu teslim aldı. Onun faaliyetlerini emirü'l-mü'minin lehine bitirdi. Çok önceden onunla ilgili olarak belirlendiği akıbeti gerçekleştirdi.

Emirü'l- mü'minine hakkını geri veren, ona hainlik edenlere ve anlaşmasını bozanlara tuzaklar kuran Allah'a hamd olsun! Nihayet ayrılıktan sonra bütünleşmeyi sağladı. Ayrılmış ümmeti onun etrafında topladı. İzleri silinmek üzere olan dinin şiarlarını onunla yeniden canlandırdı." 

Memun, hükümetini şer'î bir kisveye sokmuş olmasına ve bazı fakihlerin de kendisini desteklemelerine rağmen, Müslümanların çoğu onu hilafeti gasp etmiş biri olarak görüyorlardı. Bu sebepledir ki, isyanlar birbirini izledi.

Memun'un yönetime gelişinin ilk senesinde, yani Hicri 198 yılında Nasar b. Şit el-Akilî, Halep'te isyan etti. Halep civarındaki bazı bölgeleri ele geçirdi. Bu isyan el-Akilî'nin Hicri 199 tarihinde öldürülmesine kadar devam etti. 

Aynı yıl içinde Musul'da, Yemanîlerle Nizarîler arasında büyük bir savaş çıktı. Bu çatışmalarda altı bin kadar Nizarî öldürüldü.

Hicri 199 tarihinde Ben-i Salebe ve Ben-i Usame arasında savaşlar meydana geldi. 

Hicri 199 yılı Ehl-i Beyt taraftarlarının çıkardığı büyük bir isyanın meydana geldiği bir yıldır. Bu tarihte Ebu's-Seraya Seril b. Mansur eş-Şeybanî Irak'ta başkaldırdı.

Muhammed b. İbrahim b. İsmail el-Hasanî de yanında yer alıyordu. Ebu Seraya Kûfe'de kendi adına para bastı. Ordularını Basra, Vasıt ve çevresinin üzerine sevk etti. İsyan şu cephelerde genişleyerek sürdü:

Abbas b. Muhammed b. İsa el-Câferî komutasındaki Basra cephesi, Hüseyin b. Hasan el-Eftus komutasındaki Mekke cephesi, İbrahim b. Mûsa b. Câfer komutasındaki Yemen cephesi, İsmail b. Mûsa b. Câfer komutasındaki Fars cephesi, Zeyd b. Mûsa b. Câfer komutasındaki Ahvaz cephesi, (İbrahim, İsmail ve Zeyd İmam Mûsa Kazım'ın oğullarıdır)

Muhammed b. Süleyman b. Davud b. Hasan b. Hasan komutasındaki Medain cephesi.

Bu isyan bir yıl kadar sürdü. Ve bastırıldı. 

Hicri 200 tarihinde İmam Câfer'in oğlu Muhammed isyan etti.

Ancak yakalanarak Memun'a gönderildi. 

Bu isyanlar iç düzenin bozulmasına ve askerî ve siyasî sistemin karışmasına neden olabilecek etkiler bırakmaktaydı.

Hicri 201 tarihinde Bağdat halkı büyük bir felakete mâruz kaldı. Şehir neredeyse harap olacaktı. Yağmalama, kıtlık ve evlerin yıkılması yüzünden şehir halkı başka yerlere göç etmek zorunda kaldı. 

Memun ileride anlatacağımız bazı siyasî sebeplerle Alevi isyanlarını çıkaranlara af çıkardı. Ancak, muhaliflerinin seslerini de kesti. Abbasi yönetimine karşı olanları ortadan kaldırdı. Herseme b. Ayen gibi kendisine samimiyetle bağlı olan birini bile siyasî rakibi Hasan b. Sehl'in telkinleri sonucu öldürdü. 

Memun'un yönetimde izlediği metodu anlama noktasında şu olay bir örnek olabilir: Memun kendisiyle yakın ilişkisi olan sapık bir kadıyı eleştiren mahiyette bir şiir yazan şairin birini ta Sind'e sürdü. 

Bütün bu iç karışıklıkların yanı sıra, Abbasi Devleti'ne yönelmiş dış tehditler de mevcuttu.

Kâfir devletler, İslam devletini ortadan kaldırmak için fırsat kolluyorlardı. Hatta harekete geçmek için uygun zamanı bekliyorlardı. Bu sebeple Memun Alevi isyanlarının elebaşlarına af çıkarmıştı." (Prof. Dr. Haydar Baş İmam Ali Rıza eserinden)