Erken evliliğe İslam’ın bakışı-II

Erken evliliğe İslam'ın bakışı-II

(dünden devam…)


Buluğ (rüşd) nasıl tanımlanır?


Ayette geçen rüşd kelimesinin anlamı İmam Sâdık'tan (a.s) sorulduğunda buyuruyor: "Rüşd, serveti koruma gücü ve yeteneğidir." (Hürr Amili, Vesailuş-Şia", c.19, s.369, Alu'l-Beyt, Kum, 1409).


Bir kişinin mirasa sahip çıkması için, onun malı (para, altın, mülk) serbest kullanma, kazanma ve kâr elde etmek yeteneği olmalıdır. Bunları yaparken, onun dinî ve yasal bir sorumluluğu vardır (vergi ödeme, zekat verme, savaşa katılma ve diğer). Bu sorumluluk, zihinsel ve psikolojik yeterliliği zorunlu kılıyor.

Ayet ve hadislerden görüldüğü gibi, "buluğ" (rüşd) her şeyden önce, zihinsel-psikolojik olgunluk kavramıdır. Ayette söylendiği gibi, "denemek" (vebtelûl) sonucunda vâris mirasa sahip çıkıyor. Bu denemede, onun fiziksel ve zihinsel-psikolojik yeteneği yetersizse, vâris mirasa sahip olamıyor.

Yalnız fiziksel ergenlik her zaman bir kişinin zihinsel-psikolojik yeterliliğini yansıtmaz. O zaman, yetimlerin koruyucuları onları denemeden servetlerini iade etmek hakkında karar veremezler. Bu konuda onlar sorumludurlar. Vasilerin hükmü mahkemenin kararı ile tesbit olunuyor. Zira bu kararla vâris yalnız mirasa değil, aynı zamanda vatandaşlık ve mülkiyet hakkına sahip çıkıyor.

Müslüman bilim adamları, ergenliği (rüşd) belirli bir yaşa göre belirlemeye çalışmışlar. Zira yaş meselesi, devlet işlerinin yönetiminde büyük önem taşıyor. Serveti koruma gücü ve yeteneği, ergenliği gösteren en önemli bir denemedir.

Kişiye mülkiyet haklarının verilmesi daha fazla sorumluluk gerektirdiği için, İmam Ebu Hanife onu 25 yaş, Osmanlı devletinde ise 20 yaş olarak belirlenmiştir. (Kaşani, Bedayiu's-Sanayi, Mısır 1909, VII, 172; el-Ceziri, el-Fıkh ale'l-Mezahibi'l-Erbaa, Kahire 1392, II, 350).  

Sosyo-ekonomik faaliyetlerde bulunmak için gereken zihinsel-psikolojik olgunluk sadece erkeklerle değil, kadınlarla da ilgilidir. Zira Nisa Suresi 6'da kullanılan "yetimler" kavramı hem erkekleri, hem de kadınları içeriyor. Aksi takdirde, bu ifadenin "yetim erkek çocukları" şeklinde olması gerekiyordu. Bu nedenle, kadınlar için de rüşd dönemi mülkiyet haklarına sahip olması ile başlar. Bu ise, onların zihinsel egemenliğini gerektiriyor.

İbn Mace'nin rivayetine göre, Uhud savaşı sırasında öldürülen Sad ibn Rabi'nin karısı iki kızı ile birlikte Allah'ın Elçisine geldi ve "Ey Allah'ın Elçisi! Bunlar Sad'ın kızlarıdır. Babaları Uhud'da öldürüldü. Şimdi amcaları mülklerine sahip olmuş ve bunlara bir şey koymamışlar. Ancak bu kızlar parasız evlenemezler" diye şikayet etti.

Peygamber (s.a.v), "Allah bu konuda hükmünü verecektir" dedi. Bundan sonra miras ayeti nazil oldu (Nisa, 11-12). Bu ayetler geldiğinde, insanlar şaşırdı. Zira bu ayetlerde kadınlar ve hatta küçük çocuklar vâris sayılıyordu. (Prof. Dr. Haydar Baş, İslam'da Kadın Hakları, 2005).

Bu açıkça, İslam'ın miras konusundaki yanlış fikirleri nasıl altüst ettiğini ve nasıl bir devrim yarattığını gösteriyor.

"Ve Allah'ın bazınızı, bazınıza üstün kıldığı şeyleri temenni etmeyin (istemeyin). Erkekler için, kazandıklarından bir nasip vardır ve kadınlar için de, kazandıklarından bir nasip vardır. Ve Allah'tan, O'nun fazlından isteyin. Muhakkak ki Allah, her şeyi en iyi bilendir." (Nisa, 32).

Bu ayette görüldüğü gibi, kadınlar da erkekler gibi aynı haklara ve sorumluklara sahiptirler. O zaman, rüşd ile bağlı şartlar kadınlara da aittir. Onlar da mülkiyet hakkına sahip olmak için, zihinsel açıdan ergen olmalıdırlar. Bunun için, onlar da erkekler ile birlikte okuma-yazma hakkına sahiptirler. Hz. Muhammed (s.a.v), "İlim kadın ve erkek üzerine farzdır" diye buyurmuştur. (İbn Mace Ebu Abdullah, Mukaddime, Kahire 1372. B.17; Heysemî, Mecmeu'z-Zevâid, i, 119. Diğer benzer hadis: "İlim öğrenmek her Müslüman'a farzdır." İbn Mace, Mukaddime,17).

Zira okuma-yazma bilmeyen kadın ve erkekler dinini yaşamakta, sosyal gelişime katılmakta, güçlü bir nesil yetiştirmekte zorunluklarla karşılaşıyorlar. Bu ise, Müslüman toplumun gelişmesine engel oluyor. Bugün, Asya ve Afrika'da mevcut olan birçok Müslüman toplumlarının geri kalmasının temel nedenlerinden biri de budur.   

Söylediklerimizi tasdik eden hadis şudur:

Muaz b. Cebel Peygamber Efendimizin şöyle buyurduğunu söyledi: "İlim öğrenin. Zira Allah için ilim öğrenmek Allah'tan korkmayı sağlar. İlim talebi ibadet, müzakeresi tesbih, tahsili ise cihaddır. Bilmeyenlere onu öğretmek sadaka, onu ehline vermek de Allah'a itaattir. Çünkü ilim helal ve haramın yollarını gösteren işaret ve cennetliklerin yollarındaki kandillerdir. İlim yalnızlıkta dost, gurbette yoldaş, tenhada arkadaş, bollukta ve darlıkta yol gösterici, düşmanlara karşı silah ve dostlar yanında ziynettir. Allah ilimle toplumları yükseltir ve onları devamlı iyiliklerde önde yapar. Böyle toplumların eserleri anlatılır, yaptıklarına uyulur ve görüşlerine başvurulur." (et-Terğib, 1/127).

Kızların ergenlik çağına erişmeden evlenmesi Hz. Muhammed (s.a.v) tarafından buyurulan "İlim kadın ve erkek üzerine farzdır"  hadisine de terstir. Erken evlilikler kızların ve erkeklerin eğitim hakkını ihlal ediyor. Oysa farz buyurulan bir şeyi ihlal etmek dinî açıdan günahtır. İlmi-eğitimi olmayanın dinî bakışları da bozuk oluyor. O zaman, birisinin temel ilmi-eğitimden ihlal etmek, onu dinden uzaklaştırmak demektir.

Ergenlik yaşına (rüşd) ermeyen kızların evlendirilmesi dinî açıdan doğru değildir. Zira ergen olmayan bir kızın zihinsel-psikolojik imkanları sınırlı olduğu için, doğru seçim etmek imkanları yoktur. O zaman, bu seçim, onun valideynlerine veya yakın akrabalarına ait olacaktır. Oysa bu durum, şu hadise aykırıdır:

Hz. Aişe zorla evlendirilen bir kızla ilgili olarak Allah Resûlü'nün uygulamasını şöyle anlatır:

Ensar'dan Hıdam'ın kızı Hansa, Hz. Aişe'ye gelerek, "Babam aile şerefini arttırmak için beni kardeşinin oğlu ile evlendirdi. Ben ise bu evliliği istemiyorum" dedi. Hz. Aişe de ona, "Resûlullah gelinceye kadar bekle" dedi. Resûlullah gelince, Hz. Aişe ona durumu anlattı. O da kızın babasını çağırdı ve kadına seçme hakkı verdi. Bunun üzerine kadın şöyle dedi: "Ey Allah'ın Resûlü! Babamın akdettiği nikâhı kabul ettim. Fakat bu davranışımla kadınlara babalarının evlilikte böyle bir yetkisinin olmadığını bildirmek istemiştim." (Prof. Dr. Haydar Baş, İslam'da Kadın Hakları, 2005). (devam edecek…)