Demokrasilerde eleştirinin yeri ve Türkiye’deki hukuksal durum

Demokrasi, halkın egemenliğine dayanan bir yönetim biçimidir ve en temel özelliklerinden biri, vatandaşların iktidar sahiplerini eleştirme hakkına sahip olmasıdır. Bu, bireylerin düşünce ve ifade özgürlüğünü kullanarak yönetimdeki yanlışları dile getirmelerini sağlar. Ancak, Türkiye'de son yıllarda yapılan bazı yasal düzenlemeler, eleştiri ile hakaret arasındaki sınırı bulanıklaştırmış ve eleştiriyi suç haline getirme riskini doğurmuştur.

Cumhurbaşkanına yönelik eleştiriler, son dönemlerde sıklıkla "hakaret" suçlamalarıyla karşılaşmaktadır. 2017 Anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanı'nın aynı zamanda bir siyasi parti genel başkanı olması, bu durumu daha da karmaşık hale getirmiştir. Hükümetin ve partisinin icraatlarını eleştirenler, kendilerini doğrudan Cumhurbaşkanına hakaretle suçlanırken bulabilmektedir. Bu durum, anayasal olarak güvence altına alınan ifade özgürlüğü ile Türk Ceza Kanunu'ndaki hakaret suçu arasındaki dengeyi bozmakta ve demokratik sistemin temellerini zedelemektedir.

Cumhurbaşkanına hakaret suçu ve hukuksal çelişki

Türk Ceza Kanunu'nun 299. maddesi, Cumhurbaşkanına hakaret etmeyi suç saymakta ve cezalandırılmasını öngörmektedir. Ancak, Cumhurbaşkanı'nın bir siyasi parti lideri olması, bu maddenin kapsamını genişletmekte ve hükümetin politikalarını eleştiren herkesin, bu eleştirilerinin "hakaret" sayılma riskiyle karşı karşıya kalmasına yol açmaktadır. Bu da vatandaşların ve muhalefetin ifade özgürlüğünü ciddi şekilde kısıtlamaktadır.

Anayasa'nın 26. maddesi, her bireyin düşünce ve kanaatlerini açıklama hakkını güvence altına alırken, Türk Ceza Kanunu'nun 299. maddesinin geniş yorumlanması, bu özgürlüğü ihlal etmektedir. Eleştirilen kişi aynı zamanda bir siyasi partinin lideriyse, hükümetin eleştirilmesi ile Cumhurbaşkanına hakaret arasında net bir ayrım kalmamaktadır. Bu durum, siyasi tartışmaları ve demokratik denetimi engelleyen bir atmosfer yaratmaktadır.

Cumhurbaşkanına hakaret davaları: İstatistiksel bir bakış

Cumhurbaşkanına hakaret suçuyla ilgili dava istatistiklerine baktığımızda, konunun ciddiyeti daha net anlaşılmaktadır. 1994 ile 2014 yılları arasında, yani Süleyman Demirel'den Abdullah Gül'e kadar olan dönemde, toplamda 1.138 kişi hakkında "Cumhurbaşkanına hakaret" suçlamasıyla dava açılmıştır.

Recep Tayyip Erdoğan'ın Cumhurbaşkanlığı döneminde ise bu sayı dramatik bir artış göstermiştir. 2014 ile 2023 yılları arasında, Erdoğan döneminde toplamda 55.583 kişi hakkında "Cumhurbaşkanına hakaret" suçlamasıyla dava açılmıştır. 

Bu veriler, Erdoğan döneminde Cumhurbaşkanına hakaret suçlamasıyla açılan davaların sayısının, önceki 20 yılda açılan davaların toplamından yaklaşık 48 kat daha fazla olduğunu göstermektedir. Bu artış, ifade özgürlüğü ve demokratik denetim konularında önemli bir tartışma yaratmıştır.

Hukuksal açmazlar ve çözüm önerileri

Türkiye'deki mevcut durum, hukukun üstünlüğü ilkesine, ifade özgürlüğüne ve demokratik denetim mekanizmalarına zarar vermektedir. Cumhurbaşkanının hem yürütmenin başı hem de siyasi parti lideri olması, eleştirilerin hukuki çerçevede sıkıştırılmasına yol açmaktadır. Bu sorunun çözülmesi için birkaç öneri öne çıkmaktadır:

1. Türk Ceza Kanunu'nun 299. maddesinin yeniden değerlendirilmesi: Cumhurbaşkanına hakaret suçunu, siyasi eleştiriyi cezalandırmadan ayıran bir yaklaşım benimsenmelidir.

2. Eleştiri ve hakaret arasındaki farkın netleştirilmesi: Eleştirinin sınırlı bir şekilde hakaretle karıştırılmadan, doğru bir şekilde tanımlanması sağlanmalıdır.

3. Cumhurbaşkanının siyasi parti liderliğinden ayrılması: Cumhurbaşkanının aynı zamanda bir siyasi parti lideri olmaması sağlanmalıdır. 

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, demokrasi ve hukukun üstünlüğü açısından ciddi bir açmaz yaratmaktadır. Bu durum hem ifade özgürlüğünü kısıtlamakta hem de halkın siyasi tartışmalara katılımını engellemektedir. Halkın eleştiri hakkını kullanması, demokrasinin işlerliği açısından önem taşımaktadır. Yürütme, yasama ve yargı arasındaki bağımsızlık ilkesinin zedelenmesi, demokratik bir toplumda olması gereken denetim mekanizmalarını işlevsiz hale getirmektedir. 

Türkiye'deki bu hukuksal açmaz, demokratik değerlerin korunması adına bir an önce çözülmesi gereken önemli bir sorundur. Gelecek nesillere demokratik bir Türkiye bırakmak için, eleştiri hakkı ve ifade özgürlüğü önündeki engellerin kaldırılması gerekmektedir. Bir an evvel yapılması gereken Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nden vazgeçilmesi ve güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçilmesidir.