44 günlük savaş: Karabağ zaferi-I

Karabağ neresi, Karabağ ve Dağlık Karabağ farklı yerler mi? 

Karabağ, Azerbaycan'ın güneybatısında bulunan, Kür ve Araz ırmakları arasında yer alan tarihî ve coğrafi bölge. Karabağ-Dağlık Karabağ, Yukarı Karabağ ve Batı olmak üzere üç bölgenin içinde bulunuyor. Dağlık Karabağ Vilayeti olarak giren bölgenin toplam yüzölçümü 4.392 km²'dir. O, Azerbaycan topraklarının sadece %5'ini teşkil etmektedir. 

Dağlık Karabağ bölgesinin dışında kalan Karabağ yaylası bugün Kelbecer ile Lâçin arazisine girmektedir. Karabağ, doğudan Berde, Ağdam, Ağcabedi ve Fuzulî rayonları (ilçeleri); güneyde Cebrail, Gubadlı; batısında Lâçin, Kelbecer; kuzeyinden ise İsmayıllı rayonları ile çevrilidir. Bugün, Karabağ çevresini saran bu il ve ilçelerin bir kısmı (Dağlık Karabağ ve onun dışındaki 7 bölge: Laçın, Kelbecer, Ağdam, Fuzulî, Cebrail, Gubadlı, Zengilan) 1988-1994 yıllarda Ermeni-Rus harbi birlikleri tarafından işgal edilmiştir. İşgal edilen Azerbaycan toprakları ise Karabağ ile birlikte ülke topraklarının %20'ni oluşturmakta idi. Bu savaşı sona erdiren ateşkes anlaşması 1994 yılında Bişkek kentinde imzalandı.

Bişkek Protokolü'nün şartları donmuş bir ihtilaf ortamı yarattı ve 1994'te AGİT Minsk Grubu tarafından barış sürecini başlatmak için uzun süre devam edecek olan uluslararası arabuluculuk girişimleri başlatıldı. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 1993 yılında Dağlık Karabağ'ı çevreleyen topraklardan "işgal güçlerinin" çekilmesi çağrısında bulunan dört adet kararı kabul etti ve 2008 yılında Genel Kurul, AGİT Minsk Grubu eş başkanları Rusya, Fransa ve ABD'nin aleyhine oy kullanmasına karşın Ermeni işgal güçlerinin derhal geri çekilmesini talep eden bir kararı kabul etti. Fakat, bu karar 30 yıl yalnız kağıtlarda kaldı. AGİT Minsk Grubu eş başkanları Rusya, Fransa ve ABD kararın gerşekleşmesi için bir şey yapmadılar ve hatta, Azerbaycana işğal edilmiş topraklarını savaş yoluyla azad etmesini yasakladılar. 30 yıl devam eden diplomatik çalışmalar vakit kaybetmekden başka bir şey olmadı. Fakat Azerbaycan bu 30 yılda vakit kaybetmedi. 1993 yılında petrol antlaşmalarını yaparak ekonomi gücünü va harbi gücünü artırdı. Bu sürede Azerbaycan-Türkiye arasında harbi ilişkiler geliştirildi. Azerbaycan subayları Türk ordusunda bir tecrübe geçerek geliştirildi. Yani, Azerbaycan bu 30 yılda bir devlet olarak güc kazandı.   

Karabağ'da savaş nasıl başladı? Zafere giden yolda en kritik aşama neydi? 

Otuz yıl boyunca ateşkes birden fazla kez ihlal edildi. Anketler, Dağlık Karabağ'da yaşayanların Azerbaycan'ın bir parçası olmak istemediklerini göstermekle beraber Ağustos 2019'da Ermenistan başbakanı Nikol Paşinyan "Dağlık Karabağ Ermenistan'dır, nokta" demiştir. Temmuz 2020'de Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki sınırda çatışmalar yeniden meydana geldi. Buna karşılık binlerce Azerbaycanlı Ermenistan'a karşı savaş için yürüyüş düzenledi ve Türkiye, Azerbaycan'a olan desteğini tekrar dile getirdi. 29 Temmuz 2020'de Azerbaycan, 29 Temmuz'dan 10 Ağustos 2020'ye kadar süren bir dizi askerî tatbikat gerçekleştirdi. Ardından eylül ayı başlarında Türkiye'nin de katılımıyla ilave tatbikatlar yapıldı.

27 Eylül 2020 sabahı, çözülmemiş Dağlık Karabağ sorunundaki yeni çatışmalar, Dağlık Karabağ Temas Hattı boyunca yeniden başladı ve savaşa yol açtı. Artık bu saldırıdan sonra Azerbaycan durmadı ve sona kadar gitti. Azerbaycan'ın insansız hava araçları ile düzenlediği saldırılar sonucu zırhlı ve topçu birlikleri ağır kayıplara uğradı. Azerbaycan birlikleri ayrıca Hüdaferin Barajı ve Hüdaferin köprülerini de ele geçirdi. Azerbaycan, 22 Ekim'de İran ile sınır bölgesinin tamamen güvence altına alındığını açıkladı. Azerbaycan Dağlıq Karabağ dışında olan 7 bölgeni işgalden azad etti. 8 Kasımda Dağlık Karabağ'ın ikinci büyük şehri Şuşa'yı işgalden kurtarıldı. Şuşa'nın geri alınmasından iki gün sonra 10 Kasım gecesi imzalanan ateşkesle Ermenistan yenilgiyi kabul etti ve mevcut savaş hâli şimdilik sona erdi.

Çatışmalar esnasında ağır silahlar, roketler, başta Türk yapımı Bayraktar TB2 ve İsrail yapımı Harop kamikaze dronları olmak üzere dronlar ve zırhlı savaş araçları kullanıldı. Ayrıca uluslararası toplumun çoğunluğu tarafından yasaklanan ancak Ermenistan veya Azerbaycan tarafından kullanımı yasaklanmamış misket bombaları da kullanıldı: Azerbaycan, Ermenistan'ın sivillere karşı misket bombası kullandığını iddia etse de uluslararası üçüncü taraflar, Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ'ın sivil yerleşim bölgelerine karşı misket bombası kullandığına dair kanıtları doğrulamıştır. Aynı şekilde Ermeni güçlerin de misket bombası kullandığı tespit edilmiştir.

Ermeni güçler tarafından Azerbaycan'ın Gence şehrine bir dizi balistik füze saldırısı düzenleyip sivillerin zarar görmesine neden olurken, Azerbaycan güçleri tarafından da Dağlık Karabağ'ın de facto başkenti Hankendi ve diğer sivil yerleşim birimleri ve altyapı tesisleri hedef alındı. İki tarafın da saldırıları sonucu can kayıpları verildi ve maddi hasarlar ortaya çıktı. Dezenformasyon ve yanıltıcı bilgiler de çatışmaya eşlik etti.

Suriye ve Irak'tan YPG ve PKK militanlarının Ermeni tarafında savaştı. Ayrıca savaş sırasında Ermenistan saflarında savaşmaları için Orta Doğu, Avrupa ve Latin Amerika'nın çeşitli yerlerinden Ermeni savaşçılar getirilmişti. Çatışmalardan önce, Türk kaynakları, Irak ve Suriye'den PKK ve YPG'li militanların İran içinden Karabağ'a, Azerbaycan'a karşı gönderildiğini iddia etmişti. 30 Eylül'de Türk kaynakları 300 PKK üyesinin İran içinden Karabağ'a gönderildiğini iddia etti. Azerbaycan Başsavcılığı, PKK ve YPG örgütleri üyelerinin savaşa katıldığı açıklamasında bulundu. Ayrıca PKK'nin yöneticilerinden Layika Gültekin, "Karabağ'a kadar gidip Ermeni askerlerle beraber savaşıyoruz. Ermenistan halkının istediği her zaman yanlarında oluruz" dedi ve esir alınan bir Ermenistan askeri, PKK militanlarının Ermenistan saflarında savaştığını ifade etti.

Savaş esnasında, İran ve Azeri medyası Rus silah ve askerî donanımın İran üzerinden Ermenistan'a taşındığını rapor etti. 29 Eylül 2020'de İran Dışişleri Bakanlığı raporları yalanladı. Ertesi gün, Azerbaycan hükûmetine bağlı medya kuruluşları nakledilen silahları gösteren kamera görüntülerini yayımladı. Azerbaycan Milletvekili Sabir Rüstemhanlı, İran'ın farklı ülkelerden Ermenistan'a silah taşıdığını iddia etti. Sonrasında ise Sabir Rüstemhanlı, Azerbaycan parlamentosunda İsrail'de elçilik açılmasını önerdi. İran Genelkurmay Başkanı, Azerbaycan başbakan yardımcısı ile yaptığı telefon görüşmesinde raporları yalanladı. İran Hükûmetine bağlı medya, araçların, Ermenistan hükûmetinin daha önceden Rusya'dan satın aldığı kamyonlar olduğunu belirtti.

10 Ekim'de Rusya, hem Ermenistan hem de Azerbaycan'ın Moskova'da on saatlik görüşmelerin ardından insani ateşkes konusunda anlaştıklarını ve her iki tarafın da "esaslı" görüşmelere katılacaklarını açıkladı ancak çatışmalar devam etti. 17 Ekim gece yarısı ikinci ateşkes de göz ardı edildi, ardından 26 Ekim'de üçüncü ateşkes girişimi de başarısız oldu.

Fakat 27 Eylül 2020 tarihinde 44 gün devam eden Vatan savaşı sonucunda Azerbaycan ordusu bu toprakların %90-nı azad etti. Azerbaycan'ın, 8 Ekim 2020'de, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin de facto başkenti Hankendi'ye 15 kilometre uzaklıkta olan Şuşa'yı ele geçirmesinin ardından, 9 Kasım 2020'de Rusya'nın aracılığıyla İnternet üzerinden barış anlaşması yapıldı. Ermenistan, Azerbaycan ve Rus liderlerin olduğu video konferans görüşmesine, Rusya ve Ermenistan'ın muhalefetiyle Türkiye dahil olamadı. ABD ve Avrupa Birliği ise barış anlaşmasının tamamen dışına bırakıldı. 10 Kasım 2020'de anlaşma imzalandı.

10 Kasım 2020 yılında Azerbaycan-Ermenistan-Rusya arasında imzalanan ateşkes antlaşması sonucunda Rus sülhmeramlı ordusu Dağlık Karabağ'a dahil oldu ve savaşı durdurdu. Böylece, topraklarımızın %10-nu yeniden Rusya'nın kontrölüne geçti. (Hankendi, Laçın koridoru) ve onlar Dağlık Karabağ'da oturan Ermenileri kendi himayeleri altına aldılar. Görüşme ile Azerbaycan'ın talep ettiği; Laçın ve Kelbecer'de devam eden çatışmalardan Ermenistan'ın çekilmesi, Azerbaycan'ın ilerlediği toprakları elinde tutması, Nahçıvan ile Azerbaycan arasında Ermenistan üzerinden bir irtibat yolu kurulması konularında anlaşmaya varıldı. Ermenistan tarafının talebi doğrusunda da, Laçın'da Dağlık Karabağ Cumhuriyeti-Ermenistan koridorunun zamanlaması ve genişliği konusunda detaylar belirlendi; Nahçıvan ile Azerbaycan arasındaki irtibat yolu ise bazı konularda detaylandırılmadı. Yerinden edilmişler ve mültecilerin, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiseri aracılığıyla bölgelerine geri döneceği kararlaştırıldı.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, "Türkiye, anlaşmanın uygulanmasını gözetmek ve denetlemek üzere bölgede kurulacak ortak barış gücünde, Rusya ile birlikte yer alacaktır" dedi. Lavrov ise 10 Kasım 2020'de imzalanan anlaşmadaki maddelerde Karabağ'a Türk askerlerinin gelmeyeceğinin, Türk askerlerinin Karabağ'dan uzak Azerbaycan topraklarında sınırlı bir bölgede duracağının belirtildiğini söyledi. 

(devam edecek…)