Hz. Mevlana'nın "ney"den muradı

Hz. Mevlâna "ney"le niçin anılmıştır? Mesnevisinde yazdığı beyitlerde sıkça bahsettiği "ney"den muradı nedir? Mesnevinin, Abidin Paşa Şerhinde geçen tespitlerini içeren, beyitlerinden bir kaçını aktarmaya çalışalım.11-BEYİT/TERCÜME: Yarenden ayrılıp kesilen kimseye, "Ney" yar ve arkadaştır. "Ney"in perdeleri perdelerimizi yırttı.ŞERH: "Ney" yani arif olan zat, kaderinden dolayı ruhanî âlemden kesilmiş, dünyada gariban gezen, dünyanın fani hallerini kayıtsız nazarlarla seyredenlerin dostu ve arkadaşıdır. Perdelerden maksat, arif olan zatın, övülmüş ahlakî özellikleri ve yüce kelimeleridir. Bunlar içimizdeki karanlıkları, çirkin kelimelerimizi, kötü ahlakımızı giderir. Böylece kabiliyeti olanlar, nimetlere erişir, gerçek varlığa kavuşur.12-BEYİT/TERCÜME: Ney gibi hem zehir hem panzehir özelliğine sahip bir keyfiyet kim gördü? Ney gibi arkadaş sevgisi ile içi özlem dolu olanı kim gördü?ŞERH: Arif, Rabbanî sıfatlara sahip olduğundan zalimlere zehir gibi şiddetli olur. Bununla beraber bu zalimleri de doğru yola, götürmeye, izni Hakk ile muvaffak olabileceğinden maneviyatta büyük bir panzehirdir. Hele ahlakı güzel olanlar için arif daima tiryak ve daima zariftir. Yalnız günaha cüret edenlere şiddet gösterir. Diğer insanlara yumuşak ve merhametlidir. Özellikle yükselme kabiliyeti olanlara dostluk ve muhabbet gösterir.13-BEYİT/TERCÜME: Ney kan ile dolu olan yolun sözünü ve mecnunun aşk hikâyelerini açıklar.ŞERH: Kâmil ve arif olan zat ciğer kanıyla dolmuş aşk ve muhabbet yolunu anlatır. Bu aşk yolunun en büyükleri olan şanlı Peygamberlerin ve yüce evliyanın menkıbelerini hikâye eder. Aşka dair olan halleri şiir veya yazıyla açıklamak etkilidir. Büyük adamların hayat hikâyelerini yazmakta veya söylemekte insanlar için büyük tesirler, faydalar, özellikler vardır.Hazreti Mevlâna, mesnevide görüldüğü gibi "Ney"le arif insanı anlatmaya çalışmıştır. Ney ve arif insan arasındaki benzerlikler. Söz konusu beyitlerde, ariflerin "Ney"e benzetilmesinde birçok münasebet bulunur. Bu konuda da yine Mesnevi şerhinde mükemmel benzetmelere yer verilmiştir. Arz edelim:"İlk olarak "Ney" kamışlıkta kesilmemişken daima neşv ü nema ve taze hayat içindeydi. Kesildikten sonra kurudu. Ariflerin ruhu da ruhlar âleminde sonsuz manevî lezzetlere mazhar iken merhametsiz ve kuru olan dünyaya gelince ölümsüzlük suyu gibi olan ruhlar âleminden mahrum kaldı. Ve susuz kalmış kamış gibi kurudu.""İkinci olarak; neyden âşıkane sedalar çıkar. Arif olan insandan dahi âşıkane ve arifane sözler zuhur eder.""Üçüncü olarak; "Ney"in sedası dinleyenlerin aşkını artırır. Ariflerin dahi hikmetler gösteren kelimeleri dinleyenlerin aşkını artırır. Kalplerini, var oluşundan kaynaklanan elemlerden azat eyler.""Dördüncüsü; "Ney"in avaz ve sedasından ekseriya bir hikâye, bir aşk macerası hissedilir. Ariflerin sözünden de çoğu vakitte hakiki âşıkların yüce hâlleri ve ulûhiyet âleminin ulvî sırları işitilir.""Beşincisi; "Ney"in hüneri görünen cisminde değil içindedir. Arifin de üstün özellikleri içindedir.""Altıncısı; "Ney"in boyu doğru ve düzgündür. Ariflerin de hâli doğru ve yaratılışı yücedir.""Yedincisi; "Ney" kamışlıktan kesilip ayrıldığı için, gariptir. Ruhlar âleminden ayrılan arif de dünyada gariptir""Sekizincisi; "Ney"in içi her şeyden boştur. Yalnız aşkın nefesiyle doludur. Arif de her nevi kin ve düşmanlıktan uzaktır. Kalbi Rabbanî aşkın sevdasıyla bezenmiştir.""Dokuzuncusu; "Ney" kendiliğinden âşıkane ses çıkarmaz. Üstat bir üfleyicinin demine muhtaçtır. Arif de zincirleme varis olduğu bir feyiz dağıtıcısı ile aynı sesi çıkaran saz gibidir."Mevlâna ve İnsan-ı Kâmil gerçeğini anlamak isteyenlere gayet güzelce anlatılmaya çalışılan bu tespitleri sizlerle paylaşmak istedik. Rabbim tesirini ilhak eylesin.