Gaybet'le ilgili rivayetlerden bazıları

İmamîyye'ye göre "Gaybet" terimi Muhammed el-Mehdî'nin gözden kaybolmasını ifade etmektedir. Kaybolma, gizlenme anlamına gelen Gaybet kelimesi, İmamîyye'ye göre On ikinci İmam'ın ölmeden insanlar arasından ayrılıp gizlenmesi anlamında kullanılan bir terimdir. 

Gaybet inancının Ehl-i Beyt Ekolü'nün dinî anlayışından kaynaklandığını iddia eden Ehl-i Beyt-İmamî âlimler, bu iddialarına delil olarak ahbârı yani On iki İmam'ın söz, fiil ve takrirlerini göstermektedir.

Ehl-i Beyt Ekolü'ne göre, imamlarına gelen şeyler ile Peygamber'in sünneti aynı mertebededir. On ikinci İmam ile İmamlar silsilesi sona erdiği savını, Son İmam'ın hayatta olduğu (çünkü insanoğlu rehbersiz kalamaz) tezi izler.

Aynı zamanda O, pek çok tehlikeden dolayı kendini mahzende gizler. Allah, her ne kadar son imamın öldürülmesine kesin olarak müsaade etmese de (çünkü O'nun yerini alacak kimse yoktur) O, sorumluluğu üzerine almalı ve gizli kalarak kendini korumalıdır. Bu çerçevede iki Gaybet ile ilgili rivayetler önemlidir.

Ehl-i Beyt Ekolü fırkaları arasında Gaybet konusunda farklı görüşlerin olduğu bilinmektedir. İsnâ Aşeriyye fırkasına gelinceye kadar kendi imamlarının Gaybete girdiğini ve tekrar geri döneceğini iddia eden bazı Ehl-i Beyt dostu gruplar olmuştur.

Örneğin Sebeîyye fırkası Hz. Ali'nin Gaybet ve ric'atını iddia ederken,  Keysâniyye fırkası Muhammed b. Hanefiyye'nin,   Cârudiyye fırkası Muhammed Nefsu'z-Zekiyye'nin,   Nâvûsiyye fırkası Ca'fer es-Sâdık'ın   ve Vâkıfiyye fırkası da Mûsâ el-Kâzım'ın   "Kâim ve Mehdî" olduğunu ileri sürmüş, bunların Gaybet'te olduklarını, bir müddet sonra dönüp geleceklerini ve düşmanlarından intikam alacaklarını iddia etmişlerdir.

Hem Emevîler, hem de Abbâsîler döneminde Ehl-i Beyt takipçileri liderlerin ve taraftarlarının şiddete mâruz kaldığı ve bazı imamların da öldürüldüğü hususu göz önünde bulundurulursa, bu inancı dile getiren kimselerin sosyal ve siyasî açıdan baskı altında oldukları, dolayısıyla bir kurtarıcı bekledikleri anlaşılır. Gaybet inancı, bu zor şartlar altındaki Ehl-i Beyt gruplarının dağılıp yok olmalarını önlemiş, bir müddet için de olsa onların birlik ve bütünlüğünü sağlamıştır denilebilir.

Ehl-i Beyt tarihine bakıldığında, bazı imam ve şahsiyetlerin gâib oldukları görülür. Yukarıda da ifade edildiği üzere; Keysâniyye fırkası, Muhammed b. Hanefiyye'nin Sâhibu'z-Zaman olduğunu ve Rad- va dağında gâib olduğunu iddia etmiştir. Nâvûsiyye fırkası, Ebû Abdillah Ca'fer b. Muhammed'in Mehdî olduğunu iddia etmiştir.

Vâkıfiyye fırkası ise Mûsâ el-Kâzım'ın Mehdî olduğunu iddia etmiştir. Ehl-i Beyt dostlarının tarihinde örneğine sıkça rastlanan bu durum İmamîyye'de farklı bir şekilde tezâhür etmiştir. Son imam Muhammed el-Mehdî, birinci Gaybet'i esnasında sefirleri ile irtibat sağlamış, gönderdiği tevkî'lerle taraftarlarına yol göstermiştir. Son tevkî'inde Gaybet-i Kübrâ'nın başlangıcını haber vermiştir.

İmamî âlimlerden Nu'mânî "Gaybet" adlı eserinde, Nâiblerin niyâbetini te'kid etmiş, Gaybet hakkındaki hadisleri naklettikten sonra; "Gaybet-i Sugrâ döneminde İmam ile halk arasında belirli kişiler aracılık yapıyordu. Onlar vasıtasıyla hastalar iyileşiyor ve Ehl-i Beyt dostlarının sorunları hallediliyordu. Ama Gaybet-i Sugrâ dönemi artık sona erdi, Gaybet-i Kübrâ dönemi başladı"   demiştir.

İmamîyye Ehl-i Beyt Ekolü'ne göre, İmamî âlimler, ilk on bir imam döneminde dört yüz usûl kitabı yazmışlardır.

Nitekim Ehl-i Beyt Ekolünün hadis külliyatı dört büyük koleksiyondan oluşmaktadır. Bunlar;

> El-Kâfi: Ebû Ca'fer Muhammed b. Ya'kub el-Kuleynî (ö. 329/940). Ehl-i Beyt'ten rivayet edilen onaltı bin civarında daha çok itikadî meselelere ait hadis içermektedir.

> Men lâ Yahduruhu'l-Fâkih: Seyh Sâduk, Ebû Ca'fer Muham- med b. Ali Babaveyh el-Kummî (ö. 381/991) tarafından derlenen kitap dokuz bin civarında hadis içermektedir. Eserde fıkhî konulara ait hadisler senetler hazfedilmiş olarak rivayet edilir.

> Et-Tehzîb: Tûsî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Hasan (ö. 460/1068) tarafından derlenen eser on üç binin üzerinde hadis içermektedir. Eser yoğunluk olarak ahkâm hadislerinden oluşmaktadır.

> El-İstibsâr: Yine Tûsî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Hasan (ö. 460/1068) tarafından derlenen bu eser beş bin beş yüz civarında hadis içermektedir. Bu eserde de ahkâm hadislerine yer verilmiştir.

Bu eserlerin önemli bir kısmı İmam'ın Gaybet'e gireceği ve bir müddet sonra geri döneceğiyle alakalı Hz. Peygamber ve imamların ahbârını içermektedir. Bu âlimlerin söz konusu eserleri günümüze kadar gelememiştir.

Bunlar hakkındaki bilgilerimiz biyografik eserlerde nakledilen bilgilerle sınırlıdır. Bu dönemde Gaybet konusuyla alakalı kaleme alınan pek çok eser, "Kâim ve Mehdî" olduğu kabul edilen İmam'ın Gaybet'e gireceği hakkında ilk imamlardan gelen ahbârı toplamayı amaçlamıştır.

Bu eserlerin müellifleri, kendi dönemlerinde Ehl-i Beyt Ekolü'nün önemli düşünürleridir. Ehl-i Beyt Ekolü'ne göre bunlar, bizzat on ikinci imamın emriyle mezhebin yer altı faaliyetlerini organize etmek üzere görevlendirilmiştir. Mezheplerinin propagandasını yapmak için telif ettikleri bu eserler her ne kadar günümüze ulaşamamışsa da Kuleynî ve Nu'manî gibi Gaybet konusunda açıklamalar yapan pek çok İmamî müellife kaynaklık yaptıkları kabul edilmektedir.

Ehl-i Beyt dostları kaynaklarda on ikinci imamın Gaybet'inden önce bu konuda eser yazdığı belirtilen bazı müellifler vardır. Bunlardan kısaca bahsedilecek olunursa; İmamî âlimlerden Tabersî; Muhammed el-Mehdî'nin Gaybet'i ile ilgili haberlerin Muhammed Bâkır, Ca'fer es-Sâdık zamanında yazılan kitaplarda işlendiğini, Ehl-i Beyt dostu hadis âlimlerinin bunları naklettiğini ifade etmiştir.

Ayrıca Ehl-i Beyt Ekolü hadisçilerden Hasan b. Mahbûb'un, Gaybet'ten yaklaşık bir asır önce "Mesiha" adlı bir kitap yazdığından bahsetmiştir.

Vâkıfiyye Ekolü'ne mensup İbrahim b. Sâlih el-Kûfî, Muhammed el-Bâkır'ın arkadaşı olan İbrahim b. Sâlih'in "el-Gaybe" başlığı altında bir eser telif ettiği ve bu eserde Vâkıfiyye'nin konuyla alakalı görüşlerini naklettiği rivayet edilmiştir.     

Hasan b. Muhammed b. es-Sumâ, Vâkıfiyye Ekolü'ne mensup olan Hasan b. Muhammed b. es-Sumâ'a 263/876 yılında ölmüştür. Gaybet'le alakalı bir eserinin olduğu nakledilmiştir. 

Ali b. Hasan et-Tatarî... Mûsâ Kazım'ın ashabından olan et-Tatarî'nin Gaybet konusunda bir eser telif ettiği ve burada Mûsâ el- Kâzım'ı gizli imam olarak isimlendirdiği nakledilmiştir.     

Zeydiyye Ekolü'ne mensup Abbâd b. Ya'kûb er-Ravâcinî el-Asfarî'nin de bu konuda bir eser telif ettiği nakledilmiştir.

İmamîyye Ekolü'nden Ali b. Mahzayar el-Ahvazî, Muhammed el-Cevâd'ın yakın arkadaşı olup Ahvaz'daki temsilcisidir. "Kitâbü'l-Melâhim" ve "Kitâbü'l-Kâim" diye iki kitap yazdığı ve bura-da Gaybetle alakalı bilgiler verdiği nakledilmiştir.

Fadl b. Sâzân en-Nîsâbûrî'nin, Gaybet konusunda bir eser telif ettiği ve bu eserinde on ikinci imamın Kâim olduğunu açıkladığı bildirilmiştir. 

İbrahim b. İshak en-Nehavendî (ö. 286/899)... 262/876 yılında on ikinci imamın Bağdat temsilcisi olduğunu iddia eden bu kişinin Gaybet konusunda bir kitap yazdığı ve bu kitapta aşırı Ehl-i Beyt dostlarının iddialarına cevap verdiği bildirilmektedir. 

Abdullah b. Ca'fer el-Himyerî (ö. 293/905), Ali b. Muhammed el-Hâdî ve Hasan el-Askerî'nin yakın arkadaşlarından ve ilk iki sefirin de temsilcilerindendir. Abdullah b. Ca'fer el-Himyerî'nin "el-Gaybe ve'l-Hayra" adlı bir eser kaleme aldığı rivayet edilir. "El-Gaybe ve'l-Hayra" adlı eser, müellifinin Onuncu ve On birinci İmam ile sefirlerle yakın diyaloğundan ötürü kıymet ifade ettiği belirtilmektedir. 

Çağdaş araştırmacılardan Halil İbrahim Bulut, "Hasan el-Askerî'nin ölümünden önce telif edildikleri belirtilen ve özellikle on ikinci imamın Gaybet'e gireceğini haber veren bu eserlerin hiçbirinin mevcut olmayışı, bazı şüpheleri de akla getirmektedir. Şüphesiz bu durum araştırılmaya değer bir husustur" demektedir. 

Bununla beraber Gaybet-i Sugrâ döneminde yasayan Ehl-i Beyt dostu müelliflerden Nevbahtî ve Kummî, eserlerinde Gaybet'ten bahsetmemişlerdir. Gaybet hakkında ilk net açıklamayı yapan Sâduk'tur. Ancak Sâduk, Gaybet'in bölümleri ile ilgili net bilgi ortaya koymamıştır. 

Kaynaklar kendi aralarında tasnif edilecek olunursa; Gaybet'in varlığından ve On ikinci İmam'ın Gaybet'e gireceğinden bahseden haberler, Gaybet'in çeşitlerinden bahseden haberler diye sınıflandırılabilir."  (Prof. Dr. Haydar Baş Hasan el-Askeri ve İmam Mehdi eserinden)