Anlaşmada pürüzler uç vermeye başladı

 

 

RECEP BAHAR / DERİN ANALİZ

 

"Nikol Paşinyan bir haindir"... Ermenistan'ın başkenti Erivan'da hükümet binalarının bulunduğu bölgede 10 Kasım gecesinden bu yana bu ifade yankılanıyor! Ermenistan'ın 1992 yılında işgal ettiği Azerbaycan topraklarından çekilmeyi kabul eden ve Dağlık Karabağ'daki çatışmaya son veren anlaşmayı imzaladığı için vatana ihanetle suçlanan Başbakanı Nikol Paşinyan, baskılara rağmen istifa etmeye yanaşmıyor. Başbakanlıktan yapılan açıklamada muhalefetin iktidarı güç kullanarak ele geçirmesine izin verilmeyeceğinin altı çizildi. Paşinyan'ın anlaşmayı imzalamasını 'kapitülasyon'la eşanlamlı gören muhalefet partilerinin baskısıyla Ermenistan Parlamentosu'nun olağanüstü bir oturum yaparak Paşinyan'ın geleceği hakkında karar vermesi bekleniyor. Anlaşmayı ilk olarak duyuran Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Salı günü yerel saatle 01.00'de Facebook hesabından yaptığı bir paylaşımla "Rusya ve Azerbaycan devlet başkanlarıyla Karabağ savaşını sonlandırma anlaşması imzaladım" demişti. Paşinyan, ayrıca Şuşa'nın hafta sonunda Azerbaycan'ın eline geçmesi üzerine binlerce Ermeni askerinin kuşatma altında kaldığını ve tam bir çöküş riskinin ortaya çıktığını söyleyerek, "Stepanakert (Dağlık Karabağ'ın yönetim merkezi Hankendi) tamamen savunmasız kalacaktı" diye konuşmuştu. Paşinyan 2018 yılında gerçekleşen barışçı bir devrime öncülük etmiş ve başbakan seçilmişti. Buradaki asıl mesele şu: Paşinyan kalacak mı? Kalırsa anlaşmayı uygulayacak mı? Zira Ermeniler daha önce iki kez ateşkes anlaşmasını ihlal etmişti. Yoksa Paşinyan anlaşmayla askerlerinin nefes almasına ve kurtulmasına olanak tanıyarak zaman mı kazanıyor? Eminim, bu ve benzeri soruları Azerbaycan liderliği de soruyordur. Neticede Azerbaycanlı Mehmetçikler pür dikkat cephedeki mevzilerinde bulunuyor. 

 

Rus askerleri çoktan geldi

 

Anlaşmanın imzalanmasıyla birlikte 400'den fazla Rus askeri Dağlık Karabağ'a geldi. Asker sayısı önümüzdeki günlerde 2 bine çıkacak. Anlaşma gereği askerler bölgede 5 yıl kalacak.

Rus askerleri, çoğu Ermenistan ile Dağlık Karabağ'ın merkez şehri Hankendi (Stepanakert) arasında nefes borusu olarak tanımlanan Laçin Koridoru'nda oluşturulacak 16 gözlem noktasına konuşlandırılacak. Anlaşma gereği Laçin şehrinin 1 Aralık'ta Azerbaycan'a teslim edilmesi gerekiyor. 

 

Beş kritik sorun

 

Anlaşma sonrası 5 kritik soru cevap arıyor. Bunlardan ilki Azerbaycan'ın işgal edilen topraklarının iadesi teşkil ediyor. Anlaşma gereği Kelbecer 15 Kasım'da, Ağdam ise 20 Kasım'da Azerbaycan'a teslim edilmeli. Azerbaycan ordusu, 10 Kasım'daki ateşkes öncesinde Kelbecer'i yoğun topçu ateşi altına almıştı. Ermenistan ve Rusya yan çizmezse, Azerbaycan işgal altındaki çok geniş bir toprak parçasını savaşmadan kurtarmış olacak. Ancak Kelbecer'in tesliminin nasıl olacağına dair henüz somut bir bilgi paylaşılmadı!

İkinci sorun ise Dağlık Karabağ'ın statüsü... Anlaşma gereği taraflar hükmettikleri bölgelere hakim olacak. Dolayısıyla Hankendi ile Hocalı kentleri Ermenistan'da kalıyor. Şuşa ise Azerbaycan'da... Anlaşıldığı kadarıyla Karabağ'da bundan böyle Rusya'nın borusu ötecek.

 

Türkiye'nın rolü ne olacak?

 

Üçüncü sorun Türk gözlemciler bölgede yer alacak mı? Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, düzenlediği basın toplantısında, Dağlık Karabağ'daki durumun izlenmesi için bir Rus-Türk gözlem merkezi oluşturulacağını doğruladı. Lavrov, bu merkezin uzaktan insansız hava araçları ile denetim yapacağını ve Türk gözlemcilerin Dağlık Karabağ'a girmeyeceğini söyledi. Lavrov açıklamasında, Türk gözlemcilerin hareket alanının ortak gözlem merkezi için belirlenecek Azerbaycan topraklarındaki alanla sınırlı olacağını ve bu merkezin Dağlık Karabağ'da çatışmaların yaşandığı bölgeye uzak bir noktada bulunacağını belirtti. Lavrov açıklamasında herhangi bir şehir adı zikretmedi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Salı günü "Türkiye, anlaşmanın uygulanmasını gözetmek ve denetlemek üzere bölgede kurulacak ortak barış gücünde, Rusya ile birlikte yer alacaktır" demişti.

 

Sığınmacılar ne zaman dönecek?

 

 

Anlaşmaya dair dördüncü sorunu sığınmacıların evlerine dönmesi teşkil ediyor. Sayıları 1.5 milyonu aşan sığınmacıların önemli bir bölümü 28 yıldır Bakü'de yaşıyor ve buradaki kozmopolit hayata alıştı. Ermenilerin viraneye döndürdüğü evlerine hangi şartlarda döneceklerine ilişkin somut bir program bulunmuyor. 

Beşinci pürüz ise anlaşma gereği Nahçıvan'dan Azerbaycan'a bir koridor açılması oluşturuyor. Bu güzergah henüz şekillenmiş değil. Koridorda güvenliği Rus askerleri sağlayacak. 'Bu koridor açılır mı, açılırsa ne kadar emniyetli olur' konusu ciddi soru işaretleri doğuruyor.