Sigara ve tütün ürünlerine yeni vergi düzenlemesi

Sigarada özel tüketim vergisi (ÖTV) oranı ile maktu vergi tutarlarında değişikliğe gidilirken ÖTV'nin kompozisyonunda düzenleme yapıldı. Konuya ilişkin Cumhurbaşkanı Kararı, Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi.

Kararla vergi gelirlerinde herhangi bir değişikliğe yol açmayacak şekilde ÖTV'nin kompozisyonunda değişiklik yapıldı. Bu kapsamda, sigaraların ÖTV oranında indirim yapılırken bu indirimden kaynaklanacak vergi gelirlerindeki azalışı telafi etmek için maktu vergi tutarında artış gerçekleştirildi. Düzenleme ile sigaranın çarpan etkisi 4.4'ten 3.8'e indirilirken enflasyonla mücadeleye maliye politikası olarak destek verilmesinin hedeflendiği bildirildi. Böylece maliyetlerdeki 1 liralık artış nedeniyle sigara fiyatlarında yapılması gereken artış miktarı 4.4 lira değil 3.8 lira oldu. Bunun enflasyonist etkisinin sınırlandırılması amacıyla bütçe hedefiyle uyumlu şekilde atılan maliye politikası adımı olduğu kaydedildi.

Sigara vergi sistemi, fiyata bağlı vergi unsuru olan nispi vergi ve dolayısıyla mali çarpanın yüksek olması sebebiyle önemli bir enflasyonist etki oluşturuyor. Fiyata bağlı yüksek nispi vergi oranları, maliyet artışlarının fiyata kaç katı oranında yansıtılacağını gösteren 'mali çarpanı' artırıyor. Yüksek mali çarpan, maliyetlerin satış fiyatlarına katlanarak yansıyınca enflasyonu daha da olumsuz etkiliyor.

Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre 2024 yılında tütün ürünlerinden elde edilen ÖTV bir önceki seneye göre yüzde 75 artışla 309 milyar TL olarak gerçekleşti. Sigara ÖTV gelirlerindeki bu artışın toplam vergi geliri artışından (yüzde 62) ya da toplam ÖTV geliri artışından (yüzde 56) daha yüksek olduğu dikkat çekiyor. Tütün mamullerinden elde edilen 309 milyar TL'lik ÖTV geliri toplam ÖTV gelirlerinin yüzde 21'ini, toplam vergi gelirlerinin ise yüzde 4'ünü oluşturuyor.

Son düzenleme sonrası sigara fiyatına bağlı nispi vergi yüzde 50, mali çarpan da 3,8 iken AB ülkelerinde nispi vergi ortalaması yüzde 27, mali çarpan ortalaması ise yaklaşık 2 seviyesinde. 2008 global krizi sonrasında 28 AB ülkesinden 22'si, sigara vergilendirmesinde nispi vergi oranını düşürdü, maktu vergi miktarını artırdı. Böylece, sigara vergilendirme sistemini çok daha öngörülebilir hale getirerek enflasyon etkisini minimize etti. Piyasa dinamikleri, tüketici davranışları ve ekonomik öncelikler göz önünde bulundurularak, bazı AB ülkelerinde yüksek nispi ağırlıklı vergi sistemlerinden bir anda maktu ağırlıklı sistemlere geçildi, bazı ülkelerde ise geçiş yıllara yayılan bir plan çerçevesinde gerçekleşti.

İsveç ve Danimarka nispi vergi oranlarını tek seferde indiren ülkelere örnek verilebilir. İsveç yüzde 39 olan nispi vergi oranını 2011 yılında yüzde 1'e, Danimarka da yüzde 21,7 olan nispi vergi oranını 2012 yılında tek seferde yüzde 1'e düşürerek her iki ülke de maktu vergiyi artırdı. Bu düzenlemelerin ardından sigaradan elde edilen ÖTV gelirlerinde artış görüldü.

Portekiz halen AB ortalamasının altında olan nispi vergi oranını 1 Ocak 2024'ten geçerli olacak şekilde yüzde 12'den yüzde 1'e indirdi. Romanya 1 Ocak 2024'ten geçerli olacak şekilde yürürlüğe giren vergi planında yüzde 12 olan nispi vergi oranını 2026'ya kadar birer puan düşüreceğini açıkladı.

1 Ocak 2024'ten itibaren geçerli olacak şekilde nispi vergi oranını 3 puan düşürerek yüzde 34 seviyesine getiren Belçika 2025 yılında nispi vergi oranını yüzde 31,5 seviyesine indirdi. İspanya yüzde 51 olan nispi vergi oranını 2025 yılında yüzde 48,5 seviyesine düşürdü. İtalya yüzde 51,2 seviyesinde olan nispi vergi oranını 2023 yılında yüzde 49,5 seviyesine düşürdü.

Almanya yüzde 21,7 olan nispi vergi oranını 2022 yılında yüzde 19,8'e indirdi. Avusturya 2011 yılında yüzde 42 olan nispi vergi oranını 2020'ye kadar kademeli olarak yüzde 36 seviyesine düşürdü. Son 5 yılda düzenlemelere devam ederek nispi vergi seviyesini yüzde 32'ye kadar indirdi.