Orman kuruluşlarından aynı yaşlı saf meşcereler (1)

Bir üretim etkeni olan orman kuruluşu, belli bir ormancılık tekniği gerektiren ve belirli bir yapı ve özelliği olan orman işletme birimlerini, yani meşcere kuruluşlarını ifade etmektedir. Meşcere kuruluşları, çok farklı şekillerde olmakla beraber, genel olarak beş farklı ana sınıfa ayrılır. Bunlar; aynı yaşlı (eşit yaşlı) saf meşcereler, değişik yaşlı saf meşcereler (seçme ormanlar), karışık meşcereler, baltalık meşcereleri ve korulu baltalık meşcereleri olmaktadır. 

Meşcere kuruluşu, sayısal olarak ifade edilebilen ölçüleri (parametreleri) ile tanımlanmaktadır. Bunlar meşceredeki servete (ağaçlara) ait olmak üzere; meşcere yaşı, hektardaki ağaç sayısı, hektardaki göğüs yüzeyi (ağaçların yerden 1,30m yükseklikteki kesit alanlarının toplamı), hektardaki ağaç veya gövde hacmi, meşcere şekil katsayısı, meşcere dolgunluk oranı, meşcere orta boyu, meşcere orta çapı gibi ölçüler ile bunların hektardaki yıllık ve periyodik değişim miktarlarını gösteren ölçüler olmaktadır. Bu ölçülerin belirtilmesinde meşcere, ağaçların oluşturduğu bir toplum olarak düşünülmektedir. Bu ölçüler, benzer meşcere yapısı gösteren orman alanlarından alınan, çok sayıdaki küçük örnek alanlardan oluşan büyük bir örnek üzerinden ortalama değerler olarak bulunur. Bu ortalama değerler, yalnız örneğin alındığı toplumu temsil eder ve daima bir örnekleme hatası içerir. 

Aynı yaşlı saf meşcereler; ışık ağaçları (Kızılçam, Sarıçam, meşe gibi), yarı ışık ağaçları (Karaçam, Sedir gibi) ve yarı gölge ağaçları (Kayın, Ladin gibi) tarafından oluşturulurlar. Bu ağaç türlerinden biri, doğal yaşam alanındaki açık bir orman arazisine 10-20 yıllık bir süre (gençleşme süresi) içerisinde, doğal veya yapay yolla topluca getirilerek, aynı yaşlı saf bir meşcere gençliği kurulmuş olur. Aynı yaşlı saf meşcerelerde, ağaçların yaşları arasında 20 yaşına kadar farklar olabilir. Bu meşcereler geliştikçe, ağaçlar arasındaki yaş farklılıkları belirsiz hale gelir ve aynı yaştaymışlar gibi görünürler. Bu nedenden dolayı, bu meşcere tipine aynı yaşlı veya eşit yaşlı meşcere denilmiştir. Işık veya yarı ışık ağaçlarından oluşan aynı yaşlı meşcereler tek tabakalıdır. Yarı gölge ağaçlarından oluşan aynı yaşlı saf meşcerelerde ise, büyük yaş farklılıklarının olduğu birden fazla kat (tabaka) oluşturulabilmektedir. 

Aynı yaşlı saf meşcerelerde, birbirinden önemli derecede farklılıklar gösteren dört yaşam çağı vardır. Bunlar; gençlik, sıklık, direklik ve ağaçlık yaşam çağlarıdır. Gençlik çağı, meşcere kapalılığının başlaması ile son bulur. Sıklık çağı, kuvvetli dal budanması ve gövde ayrılmasının başlamasıyla biter. Bu çağ, kesim yaşının dörtte biri kadar sürer. Direklik çağı, meşceredeki ağaçların ortalama göğüs çapı (ağaç gövdesinin yerden 1,30m yükseklikteki çapı) 20cm'yi buluncaya kadar devam eder. Bu çağın sonunda ağaçlar, kesim yaşının yarısına gelmiş olurlar. Ağaçlık çağı, ortalama göğüs çapının 20cm'yi bulmasıyla başlar ve kesim yaşının sonuna kadar devam eder. Bu çağ, kesim yaşının yarısı kadar bir uzunluğa sahiptir. Ortalama göğüs çapı, 21-35cm'lere eşit ve aralarında ise, bu döneme "ince ağaçlık dönemi", 36-50cm'lere eşit ve aralarında ise, "orta ağaçlık dönemi" ve 50cm'den büyük ise, "kalın ağaçlık dönemi" denilmektedir. İnce ağaçlık dönemi, kesim yaşının dörtte biri kadar bir süreyi kapsar. Orta ve kalın ağaçlık dönemlerindeki meşcereye, yaşlı meşcere denilmektedir.

Normal sıklıktaki aynı yaşlı saf meşcerelerin parametrelerinde, yaşa bağlı olarak oluşan değişiklikler, ağaç türü, meşcere bakım şekli, verimlilik (bonitet) derecesi ve sıklık derecesi sınıflarına göre, çeşitli araştırıcılar tarafından tablolaştırılmıştır. Meşe, sedir, ladin, karaçam, sarıçam ve kızılçam ağaç türlerimizin aynıyaşlı saf meşcereleri için, bu tablolar oluşturulmuştur. Hasılat tabloları adı verilen bu tablolardan, bu türlere ait aynı yaşlı saf meşcerelerin gelişmelerinin incelenmesinde ve amenajman planlarının hazırlanması aşamasında yararlanılmaktadır. Aynı yaşlı saf meşcerelerin büyüme (gelişme) ve artım (verim, üretim) miktarları, meşcere parametreleri yardımı ile saptanmaktadır. Burada meşcere parametreleri ile üretimin (artımın), ağaç türü, meşcere yaşı, bonitet derecesi ve sıklık derecesi değişkenlerinin bir çoklu fonksiyonu olduğu varsayılmaktadır.

Aynı yaşlı saf meşcerelerde, ağaçların yaşları arasında 20 yaşına kadar farkların olması veya hiç yaş farkı olmasa bile, genetik özelliklerin farklı oluşu, arazideki bonitet farklılıkları ve diğer birçok rastgele nedenler yüzünden, ağaçların göğüs çapları ve boyları birbirlerine eşit olmaz. Bu çap ve boylar kendi aralarında, çap ve boy basamaklarına dağıtıldıklarında, basamaklardaki ağaç sayıları (frekanslar) grafik üzerinde çan eğrisi görünümünde bir istatistik dağılım gösterir. Yani, orta çap veya boyun bulunduğu basamakta çok sayıda ağacın bulunduğu ve bu basamaktan uzaklaştıkça diğer basamaklardaki ağaç sayılarının azaldığı ve nihayet sıfırlandığı görülür. Bu çan eğrisi dağılımı, istatistik ilişki gösteren bir doğal kanuniyettir ve hemen bütün değişkenler için geçerlidir. Bu kanuniyet, çap basamakları içindeki ağaçların boy basamaklarına veya boy basamakları içindeki ağaçların çap basamaklarına dağıtılması halinde de geçerlidir.

Aynı yaşlı saf meşcerelerde ağaçların çaplarına karşı gelen boylar, bir grafik üzerinde noktalar halinde gösterilse, noktaların yukarı doğru tümsek olan parabol eğrisi biçiminde bir istatistik dağılım verdiği görülecektir. Bu durum küçük çaplara karşı gelen boyların kısa olduğunu, çaplar kalınlaştıkça boyların önce hızlı ve daha sonra yavaş olarak arttığını gösterir. Bu çap-boy istatistik ilişkisini gösteren parabol dağılımı, meşcere yaşı ilerledikçe, kalın çaplara ve yüksek boylara doğru kayar.