Gölge oyunu tarih mi oluyor

Geleneksel Türk sanatları arasında önemli bir yere sahip olan gölge oyununun, başta çocuklar olmak üzere geniş kitlelerin ilgisini çekebilmesi için klasik metinlerinin yanı sıra, güncel hikayelere de yönelmek gerektiği belirtildi

Uluslararası Kukla ve Gölge Oyunu Sanatçıları Birliği Türkiye Milli Merkezi (UNIMA) Başkanı Mevlüt Özhan, Karagöz ve Hacivat ile tanınan gölge oyununun gelecek kuşaklara aktarılmasının çok önemli olduğunu söyledi.

Usta çırak ilişkisi artık bitti

Özhan, merkez olarak, gölge oyununu bazı resmi kurum ve kuruluşların da katkılarıyla yaşatmaya çalıştıklarını, ancak usta sayısının giderek azalmasının en büyük sorun olduğunu belirtti. Eğlendirirken öğretmeyi amaç edinen Karagöz ve Hacivat'ın sadece ramazanlarda hatırlandığını ifade eden Mevlüt Özhan, "Biz bu sanatı yaşatmaya çalışıyoruz, ancak ustaların sayısı iki elin parmaklarını geçmiyor. Ramazan yaklaşınca herkesin aklına Karagöz ve Hacivat gelir, gösteri mekanları kurulur. Bizim ilgimiz böyle sınırlı olunca başka milletler bizim kültürümüze sahip çıkmaya çalışıyorlar. Usta çırak ilişkisi artık bitti. Karagöz ve Hacivat'ın konservatuvarlara girmesi gerekiyor. Gölge oyunu, Türk Tiyatrosu'nun bir parçasıdır. Bu nedenle eğitiminin teorik ve pratik olarak verilmesini bekliyoruz. Modern tiyatroya yöneliyoruz düşüncesiyle değerlerimizin unutulmasını doğru bulmuyoruz."

Yâr bana bir eğlence, medet

Renkli ve saydam figürlerin gölgelerinin bir perdeye yansıtılmasıyla oynatılan Karagöz Gölge Oyunu, Türk milletinin yüzyıllar boyunca vazgeçilmez eğlencesi olagelmiştir. Osmanlı'dan günümüze miras kalan en önemli kültür öğelerinden biri de "Karagöz Gölge Oyunu"dur. Dönemin toplumsal olaylarını eleştirel üslubuyla izleyenlere sunarak "kıssadan hisse" çıkarmalarını sağlayan Karagöz ile Hacivat, özellikle Ramazan ayında sahnelenir.

Karagöz'de hiciv ve taşlama vardır. Bu taşlamalar mizahi bir üslupla devlet yöneticilerine kadar uzanmıştır.

18. yüzyıldan itibaren kesim biçimini alan Karagöz ve Hacivat, halkın en sevilen eğlence türlerinden biri olmuştur. Ağalık, Büyük Evlenme, Kayık ve Tahmis bunlardan bazılarıdır.

Karagöz, tek sanatçının yeteneğine bağlı olarak oynatılır. Perdedeki tasvirlerin hareket ettirilmesi, değişik tiplerin seslendirilmesi, şive ve taklitlerin hepsi bir sanatçı tarafından yapılır. İşlenen konular komik öğelerle verilir. Çifte anlamlar, abartmalar, söz oyunları, ağız taklitleri belli başlı güldürü unsurlarıdır. Oyun, "Hayali" ya da "Hayalbaz" denilen kişilerce oynatılır. Bazen bu iş için çırak kullanılır. Bu sanat, ustadan çırağa öğretilerek yaşatılmıştır. Karagöz oyunu baştan sona kadar müziklidir.

Karagöz oyununda değişik tipler

Karagöz; dışa dönük, olduğu gibi görünen, gözüpek bir halk adamıdır. Hacivat ise, herkesin huyuna göre davranabilen, kurnaz, içten pazarlıklı ve arabulucu bir kişiliktir. Bu ikisi genelde günlük hayatı eleştiren kelime oyunları ve taklitlere dayanan bir diyalog sürdürürler. Bu diyaloğa; cambaz, zenne, kekeme, kambur, deli, kabadayı, sakat gibi özelliklere sahip insanlar da katılırlar. Bu tipleri Tuzsuz Çelebi, Bebe Ruhi, Çerkez, Tiryaki vb. kişiler izler. Karagöz oyunları başlıca 4 bölümden oluşur: Mukaddime (Ön deyiş ya da giriş), Muhavere (Söyleşme), Fasıl (Oyunun kendisi) ve Bitiş.

Hacivat'ın semai söyleyerek perdeye geldiği, perde gazelini okuduktan sonra Karagöz'ü çağırdığı ve Karagözle Hacivat'ın kavga ettikleri giriş bölümü, mukaddimedir.

Muhavere bölümünde, salt söze dayanan ikili konuşma yer alır. Karagöz ve Hacivat'ın kişilik özellikleri ve yaratılış açısından birbirlerine karşıt özellikleri vurgulanır.

Asıl hikayenin anlatıldığı, diğer tiplerin perdeye geldiği bölüme fasıl adı verilir. Oyun buradaki konuya göre isim alır. Faslın sonunda oyuncular bir biçimde perdeden ayrılır. Hacivat ve Karagöz kalır. Oyunun sonunun haber verildiği Karagözle Hacivat arasında geçen bitiş bölümünde seyirciden yapılan hatalar için özür dilenip bir sonraki oyunun duyurusu yapılır ve oyun sona erer.

Perdenin Açılışı

Hay Hak ! Perde kurduk,

Işık yaktık, gösteririz gölge hayal,

Gerçeğin aynasıdır bu,

Sanılmaya martaval.

Bu perde başka perde,

Gölge oyunu perdesi,

Karagöz'ü sevenlere

İşte Karagöz perdesi

Manisiyle başlayıp, "Yâr bana bir eğlence medet!.." melodisiyle devam eden oyun, çeşitli fikirleri komedi üslubuyla izleyenlere sunmakta, izleyenlerin kıssadan hisse çıkarmalarını sağlamaya çalışmaktadır..