Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi’nin soyu

Mustafa Kemal Atatürk'ün erken yaşta kaybettiği babası Ali Rıza Efendi de tıpkı Zübeyde Hanım gibi Selanik'in en köklü ailelerinden gelmektedir. Soyu Ehl-i Beyt'e dayanır.

Hatta Zübeyde Hanım ile Ali Rıza Efendi'nin ailesi geriye doğru birkaç asır gidildiğinde birleşir. 

Ali Rıza Efendi'nin ilk soyu olarak geçen Molla Hasan, Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım'ın annesi Ayşe Hanım'ın annesi olan Emine Hanım'ın da soyudur.

Zübeyde Hanımın babası Feyzullah Efendinin de bu kolla akrabalığı vardır. Atatürk'ün ana ve baba tarafı esasen akrabadır.

Babası Ali Rıza'nın ismi, On iki İmam'dan biri olan İmam Rıza'nın isminden gelmektedir.

Kızıl Hafız olarak bilinen Şeyh Mehmet Emin Efendi, Şeyh İbrahim Ethem'in oğludur; Atatürk'ün babası Ali Rıza Efendi ile amcazadedirler.

Osmanlı nüfus defterlerindeki kayıtlara göre, Zübeyde Hanım ve Ali Rıza Efendi, Balkanların Türkleşmesinde önemli rol oynayan Kızıl Oğuz Türkmenlerindendir.

Ali Rıza Efendi'nin sülalesinin en önemli özelliği tıpkı Zübeyde Hanım'ın ailesinde olduğu gibi dindar ve ehl-i tarik bir aile olmasıdır.

Ali Rıza Efendi'nin dedelerinin neredeyse tamamı tarikat ehlidir. Selanik'teki Mevlevihane'nin kurucuları da olan bu ailede Mevlevî ve Halvetî başta olmak üzere diğer tarikat şeyhleri de bulunmaktadır.

Belgeler ışığında gittiğimizde Mustafa Kemal Atatürk'ün 45 yaşında vefat eden babası Ali Rıza Efendi'nin babası Hacı Hafız Ahmet Efendi'dir. Hacı Hafız Ahmet Efendi'nin babası Mehmet Nurettin Efendi'dir. Mehmet Nuri Efendi'nin babası ise Selanik Kocakasım Paşa Mahallesi imamı Halvetî şeyhi Seyyid Şeyh Ali Rıza Efendi'dir.

Şeyh Ali Rıza Efendi'nin babası meşayıhtan Mevlevî şeyhi Hacı Ahmet Efendi'dir. Şeyh Ahmet Efendi'nin babası Selanik Mevlevihanesi postnişini Şeyh Hasan Efendi'dir. (1590-?)  Şeyh Hasan Efendi Mustafa Kemal Atatürk'ün dedesinin dedesinin dedesidir.

Bu noktada arşiv belgesi olarak Halvetî şeyhi ve Kocakasım Paşa Mahallesi imamı olan Ali Rıza Efendi ile ilgili nüfus defterlerini aktarmalıyız. 28 Nisan 1835 tarihli Nüfus defterinde Selanik Kocakasım Paşa Mahallesi'nde mukim "tarik-i Halveti- ye'den şeyh Ali Rıza Efendi ibn-i Şeyh Ahmet..." şeklinde geçmektedir. 

Şeyh Ali Rıza Efendi'nin oğlu Mehmet Nurettin ile ilgili nüfus defterinde de yine aynı ifadeler geçmektedir. 

Mevlevî şeyhi Ahmet Efendi'nin oğullarından Şeyh İbrahim Edhem ve oğulları ile ilgili belgelerde de "tarik-i Mevleviye'den Şeyh İbrahim Edhem ibn-i Ahmet." ifadeleri geçmektedir.
 
Hem Zübeyde Hanım hem de Ali Rıza Efendi'nin soylarında onlarca ehl-i tarik, mutasavvıf ve şeyh bulunmaktadır. Mevlevî, Halvetî şeyhlerinin yanı sıra, Kadirî meşrep şeyh ve tarik ehli de bulunmaktadır.

-Selanik Mevlevihanesi postnişini Mevlevî Hacı Hasan (Molla Hasan)

-Şeyh Ahmed Efendi (oğulları Mehmet Ali ve İbrahim Ethem Mevlevî şeyhi; Ali Rıza Halveti şeyhi)

-Şeyh Ali Rıza (Halvetî şeyhi)

-Şeyh Mehmet Nuri ya da bazı kaynaklarda İbrahim Ethem

-Şeyh Hafız Ahmet Efendi

-Ali Rıza Efendi (Atatürk'ün babası).

Bu konuda Zübeyde Hanım'ın kardeşi Hasan Efendi'nin soyundan günümüzde hayatta olan Sayın Kamil Ali Savaş Beyefendi'nin arşivinde Abdülkadir Geylani Hazretleri ve Kadirî yolundan gelenler tarafından kullanılan "Evrad-ı Kadiriyye" isimli bir dua kitabı bulunmaktadır. 

Bu evrad-zikri el yazması ve 30 sayfadan oluşmakta olup, Mustafa Kemal Atatürk'ün ailesinde Abdülkadir Geylani Hazretlerinin yolundan giden Kadirî meşrep şeyhler ve müridler olduğunu gösteren önemli bir delildir.

Yenikapı Mevlevihane'si Atatürk'ün babası Ali Rıza Efendi'ye kefil olmuştur

1866 tarihli Başbakanlık Osmanlı Arşivi Sadaret Mühimme Kalemi evrakında bulunan bir belge Mustafa Kemal Atatürk'ün babası Ali Rıza Efendi'nin Mevlevihane tarafından nasıl sahiplenildiğini gözler önüne sermektedir.

Gümrük dairesinde (rüsumat dairesi) işe alınması için Rüsümat Emanetine dönemin Yenikapı Mevlevihanesi postnişini günümüz ifadesiyle bir referans mektubu yazmıştır.

Bu referans mektubunun Osmanlıca transkripti şu şekildedir:

"Rüsûmât emânet-i behiyyesine tezkire-i âcizî

Yenikapu Mevlevihânesi post-nişîni reşâdetlü efendi dâ'îlerinin leffen irsâl-i huzûr-ı alîleri kılınan tezkirelerinde tavsiye olunan Ali Rıza Efendi ashâb-ı ma'lûmât ve ehliyetde ve şâyân-ı istihdâm-ı müste'adândan bulunduğuna ve sûret-i iltimâs dahi muhterem ve mültezem olduğuna binâen efendi-i mûmâ- ileyhin husûl-i mesrûriyetine himem-i sâmiye-i ehl-nüvâzîleri bîdirîğ ve sezâvâr buyurulması niyâz-ı mahsûsuyla takdîm- i tezkire-i âciziyeye mücâseret olundu. Ol bâbda emr ü fermân hazret-i men lehü'l-emrindir."

Bu mektupta günümüz Türkçesiyle özetle, Ali Rıza Efendi'nin güvenilir, ehliyetli ve hepsinden önemlisi "ashâb-ı malumat" bilinen bir aileden geldiği vurgulanmıştır. (Prof. Dr. Haydar Baş, Hoş Geldin Atatürk eseri sh: 113)