Yüzleşmek

ABD' de Virginia eyalet parlamentosu "Köleci geçmişimizden derin bir üzüntü duyuyoruz" cümlesiyle başlayan bir karar tasarısını oybirliğiyle kabul etti. Fas'ta 1960-1999 dönemi mağdurlarına ödenen tazminatın 1.5 milyar dirhemi aştığı açıklandı. Birbiriyle ilgisiz gibi görünen iki haber arasında aslında derin bir ilişki var: İkisi de "Geçmişle yüzleşme" nin sonuçlarını yansıtıyor.Virginia, ABD'de köle düzeninin en acımasız uygulandığı ve ırk ayrımcılığının en güçlü olduğu eyaletlerin başında geliyordu. O kadar güçlüydü ki, 1960'ların başında federal hükümetin okullarda ırk ayrımcılığının kaldırılması kararına en son o pes etti. Şimdi "Üzgün" ve "Pişman" olduğunu ilan ediyor ve Kızılderililer için de benzer bir karar almaya hazırlanıyor.Fas'ta Kral II. Hasan döneminde, 19601999 arasında on binlerce kişi siyasal görüşlerinden ötürü cezaevine konuldu, işkenceden geçirildi, öldürüldü. Sonunda Fas, "Kurşun Yıllar" dediği o dönemle yüzleşmeye karar verdi. "Gerçekleri Araştırma ve Barışma Komisyonu" kuruldu, onun çalışmaları daha sonra İnsan Hakları Danışma Kurulu'na devredildi. Kurul bugüne kadar 25 bini aşkın mağdura 10 bin dirhemden (Bin dolar) başlayan, 3 milyon dirheme (300 bin dolar) kadar çıkabilen tazminat ödenmesine hükmetti. Bir ülkenin tarihinin ya da geçmişinin karanlık sayfalarıyla yüzleşmeyi göze alması, uluslararası hukuk açısından yeni bir süreç. İlk örneği 1974'te Uganda diktatörü İdi Amin'in Batı ülkelerinin baskılarıyla, kayıpları araştırmak için komisyon kurulmasını kabul etmesi oldu. Bir süre sonra Arjantin, Şili, Guatemala, Nijerya, Panama, Doğu Timor, Sierra Leone kervana katıldı. "Gerçekleri Araştırma ve Barışma Komisyonu" ile diktatörlük, askeri rejim ya da iç savaş yıllarıyla yüzleşen ülkelerin sayısı bugün 36' ya ulaştı. Ancak Güney Afrika en ünlü örnek olmaya devam ediyor. Erdal Şafak