Yüce Allah’ın (c.c) Kuran-ı Kerim’de ‘akıl’ vurgusu

Hişam bin Hakemden, dedi ki: Hz. Ebu'l-Hasan Musa bin Cafer (İmam Musa Kazım) aleyhisselam bana şöyle buyurdular: "Ey Hişam! Allah Tebareke ve Teala, kitabında akıl ve düşünce sahiplerini müjdeleyerek: "…Dinleyip de sözün en güzeline uyan kullarımı müjdele. İşte onlar, Allah'ın doğru yola ilettiği kimselerdir. Gerçek akıl sahipleri de onlardır." buyurmuştur.

Ey Hişam! Allah Tebareke ve Teala, insanlara akıl ile kanıtları tamamlamış; peygamberlere beyan ile yardım etmiş ve onları (insanları) nişanelerle rubûbiyyetine kılavuzlayarak şöyle buyurmuştur:

"İlahınız, bir ilahtır; ondan başka ilah yoktur. O Rahman'dır, Rahim'dir. Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardıca gelip gidişinde, insanlara faydalı olacak şeylerle denizde akıp giden gemide, Allah'ın gökten indirip de yeryüzünü ölümünden sonra dirilttiği suda, orada her türden hayvanı yaymasında, rüzgârların yönlendirilmesinde ve gök ile yer arasında tutulan bulutta, aklını kullanan bir toplum için (Allah'ın birliğini, ilmini, kudretini ve rubûbiyyetini ispatlayan) birçok nişaneler vardır."

Ey Hişam! Allah bunu (nişaneleri) insanların kendisini tanıyıp bir yönetenleri olduğunu anlamaları için bir kılavuz kılmış ve buyurmuştur ki: "Gece ile gündüzü, güneş ile ayı O sizin hizmetinize verdi. Yıldızlar da O'nun emriyle hizmetteler. Şüphesiz ki bunda aklını çalıştıran bir topluluk için birçok nişaneler vardır."

Yine buyurmuştur: "O'dur ki, sizi topraktan, sonra meniden, sonra bir pıhtı kandan yarattı. Sonra sizi bebek olarak (ana karnından) çıkarır, sonra güçlü çağınıza eresiniz, sonra ihtiyar olasınız -kiminiz de daha önce öldürülür-, sonra belirlenmiş bir zamana ulaşasınız ve belki aklınızı çalıştırasınız diye (sizi yaşatır)."

Yine buyurmuştur: "Gecenin ve gündüzün değişmesinde, Allah'ın yeryüzünü ölümünden sonra diriltmek üzere gökten indirdiği rızkta ve rüzgârların yönlendirilmesinde, aklını kullanan bir topluluk için nişaneler vardır."

Yine buyurmuştur: "Bilin ki Allah, yeryüzünü ölümünden sonra diriltir. Belki akledesiniz diye gerçekten size nişaneleri açıklamışızdır."

Yine buyurmuştur: "Ve yeryüzünde birbirine komşu kıtalar, üzüm bağları, ekinler, dallanmış ve dallanmamış hurma ağaçları vardır ki, hepsi bir su ile sulanıyorlar. Böyleyken biz yiyimlerde (ürünlerde) bir kısmını bir kısmından üstün kılıyoruz. Şüphesiz bunda, aklını kullanan bir topluluk için nişaneler vardır."

Yine buyurmuştur: "O'nun nişanelerindendir ki, korku ve umut olarak şimşeği size gösterir ve gökten bir su indirir de onunla ölümünden sonra yeryüzünü diriltir. Şüphesiz bunda, aklını kullanan bir topluluk için nişaneler vardır."

Yine buyurmuştur: "De ki: Gelin, Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım (söyleyeyim): O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın, ana babaya iyilik edin, yoksulluk korkusuyla çocuklarınızı öldürmeyin, sizin de, onların da rızkını biz veriyoruz; çirkin işlerin, açığına da gizlisine de yaklaşmayın ve Allah'ın haram (saygın) kıldığı cana haksız yere kıymayın. İşte bunlardır Allah'ın size olan tavsiyeleri ki şayet akledersiniz."

Yine buyurmuştur: "Mülkiyetiniz altında bulunan kölelerden, size verdiğimiz mallarda sizinle eşit olup, birbirinizden korktuğunuz gibi, kendilerinden korktuğunuz ortaklarınız var mı?! İşte aklını kullanan bir topluluk için ayetlerimizi böyle detaylandırırız."

Ey Hişam! Sonra Allah, akıl sahiplerine öğüt vermiş ve onları ahirete meyillendirerek buyurmuştur ki: "Dünya hayatı, ancak bir oyun ve oyalanmadan ibarettir. Korunup sakınanlar için ahiret yurdu muhakkak ki daha hayırlıdır. Hâlâ akıl erdiremiyor musunuz?"

Ey Hişam! Sonra Allah, aklını kullanmayanları, azabından korkutmuş ve şöyle buyurmuştur: "Sonra ötekileri helak ettik. Siz de sabah akşam onların yanından geçip gidiyorsunuz. Hâla aklınızı kullanmayacak mısınız.?"

Yine buyurmuştur: "Biz, sürekli yoldan çıkmaları nedeniyle bu şehrin halkının üzerine gökten bir azap indireceğiz (dediler). Andolsun biz, aklını kullanan bir topluluk için o şehirden geride apaçık bir nişane bırakmışızdır."

Ey Hişam! Akıl ilimle birliktedir. Nitekim yüce Allah şöyle buyurmuştur: "İşte biz bu temsilleri insanlar için getiriyoruz, fakat ilim sahiplerinden başka kimse onları akletmez."

Ey Hişam! Sonra Allah, aklını kullanmayanları yermiş ve şöyle buyurmuştur: "Onlara, Allah'ın indirdiğine uyun, dendiği zaman onlar: 'Hayır, biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz şeye uyarız' derler. Ya ataları hiçbir şeye akıl erdirmemiş ve doğruyu da bulmamışlarsa?"

Yine şöyle buyurmuştur: "Kâfirlerin durumu, bir çağırma ve bağırmadan başka bir şey işitmeyene bağıran kimsenin durumuna benzer. Onlar sağırdırlar, dilsizdirler, kördürler. Dolayısıyla akılları da çalışmaz."

Yine buyurmuştur: "Onlardan seni dinleyenler de vardır. Fakat sen sağırlara mı duyuracaksın? Hele akıllarını da kullanmıyorlarsa!"

Yine buyurmuştur: "Yoksa onların çoğunun işittiğini ya da aklettiğini mi sanıyorsun? Hayır, onlar ancak hayvanlar gibidirler, hatta yolca daha da sapıktırlar."

Yine buyurmuştur: "Onlar (kâfirler) toplu olarak sizinle ancak kalelerle korunmuş şehirlerde veya duvarlar arkasından savaşırlar. Kendi aralarındaki savaşları ise çetindir. Sen onları birlik sanırsın; oysa kalpleri darmadağınıktır. Böyledir; çünkü onlar akletmeyen bir topluluktur."

Yine buyurmuştur: "…kendinizi unutuyor musunuz? Oysa sizler kitabı okumaktasınız. Aklınızı kullanmıyor musunuz?"

Ey Hişam! Sonra Allah, çoğunluğu kınamış ve şöyle buyurmuştur: "Yeryüzündekilerin çoğunu dinleyecek olursan, seni Allah'ın yolundan saptırırlar…"

Yine buyurmuştur: "Andolsun, eğer onlara: 'Gökleri ve yeri kim yarattı?' diye sorsan, mutlaka, 'Allah' derler. De ki: 'Övgü, Allah'a mahsustur.' Fakat çokları bunu bilmezler."

Yine buyurmuştur: "Andolsun, eğer onlara: 'Kim gökten bir su indirdi de onunla ölümünden sonra yeryüzünü diriltti?' diye sorsan, mutlaka, 'Allah' derler. De ki: 'Övgü, Allah'a mahsustur.' Fakat çokları akıllarını kullanmazlar."

Ey Hişam! Sonra Allah, azınlığı övmüş ve şöyle buyurmuştur: "…Kullarımdan şükredenler pek azdır."

Yine buyurmuştur: "…Onlar (iman edip iyi işler yapanlar) da pek azdır…"

Yine buyurmuştur: "Firavun ailesinden imanını gizleyen bir mümin adam şöyle dedi: "Siz bir adamı, 'Rabbim Allah'tır.' dediği için öldürecek misiniz?"

Yine buyurmuştur: "...Ve iman edenleri (gemiye yükle) zaten pek azı dışında onunla beraber iman eden olmadı."

Buna karşılık ise şöyle buyurmuştur: "...Ancak onların çoğu bilmez."

Yine buyurmuştur: "...ve onların çoğu aklını kullanmaz."

Yine buyurmuştur: "...ve onların çoğu sezinlemez."

Ey Hişam! Sonra Allah, akıl sahiplerini en güzel anmayla anmış ve kendilerini en güzel ziynetle ziynetlendirerek buyurmuştur ki: "Hikmeti dilediğine verir. Kime hikmet verilirse, ona pek çok hayır verilmiş demektir. Bunu ancak akıl sahipleri kavrayabilir."

Yine buyurmuştur: "…İlimde derinleşip sabitleşenler ise derler ki: 'Ona iman ettik, hepsi Rabbimiz'in katındandır.' Fakat (bunu) ancak akıl sahipleri kavrar."

Yine buyurmuştur: "Hiç şüphesiz, göklerin ve yerin yaratılışında, gecenin ve gündüzün birbiri ardıca gelip gedişinde akıl sahipleri için nişaneler vardır."

Yine buyurmuştur: "Rabbinden sana indirilenin hak olduğunu bilen kimse, kör kimse gibi olur mu?! Ancak akıl sahipleri kavrar."

Yine buyurmuştur: "Yoksa gece saatlerinde secde ederek ve ayakta durarak ibadet edip de ahiretten sakınan ve Rabbi'nin rahmetini uman kimse (başkalarıyla) bir mi (olacak)? De ki: 'Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?' Doğrusu; ancak akıl sahipleri (bunları) hakkıyla anlar."

Yine buyurmuştur: "Kutlu bir kitaptır (bu). Onu, sana, insanlar ayetleri üzerinde düşünsünler ve akıl sahipleri öğüt alsın diye indirdik."

Yine buyurmuştur: "Andolsun ki biz, Musa'ya hidayeti verdik ve akıl sahipleri için hidayet ve öğüt olarak İsrailoğullarına Kitab'ı miras bıraktık."

Yine buyurmuştur: "Sen hatırlat, şüphesiz hatırlatma iman edenlere fayda verir."

Ey Hişam! Allah Teala kitabında "Şüphesiz ki bunda kalbi olan için bir öğüt vardır…"buyurmuştur. Kalpten maksat akıldır.

Yine şöyle buyurmuştur: "Şüphesiz biz Lokman'a hikmet vermiştik…" Yani: "Anlayış ve akıl vermiştik." buyurmaktadır.

Ey Hişam! Lokman oğluna şöyle demişti: "Hakkın karşısında alçak gönüllü ol ki, insanların en akıllısı olasın. Çünkü zeki kimse hak karşısında eğingen olur.

Ey oğlum! Dünya çok derin bir denizdir. Onda nice nice âlemler batıp gitmiştir. Öyleyse, senin onda gemin Allah'tan çekinmek, geminin yükü iman, yelkeni tevekkül, kaptanı akıl, kılavuzu ilim, dümeni ise sabır olsun." (Muhammed bin Yakub el-Kuleyni Usul-u Kâfi eserinden)