İslam açısından varlık

Âlem -Allah Teâlâ dışındaki her şey- Allah Teâlâ'nın yaratığıdır ve kâinat bir an bile Allah'tan müstağni olmamış ve olmayacaktır da.

Âlem, Allah'ın yaratığıdır diyorsak, âlemin O'nun iradesiyle yaratıldığı anlamındadır; onun Allah Teâlâ'ya nispeti, bir babayla çocuğu arasındaki nispet gibi değildir. Nitekim bu konuda şöyle buyruluyor:

"Doğurmamış ve doğurulmamıştır." 

İmam Câfer bu konuyla ilgili şöyle buyuruyor: "Allah yarattıklarından ayrı ve yarattıkları da O'ndan ayrıdır. Allah dışında şey diye nitelendirilen her varlık, her şey yaratıcı Allah tarafından yaratılmıştır."

"Benzeri gibi hiçbir şey bulunmayan Allah münezzehtir. O, işitendir, bilendir." 

Dünyanın mevcut düzeni ebedî ve sürekli bir düzen değildir

Dünyanın mevcut düzeni ebedî ve sürekli bir düzen değildir; Allah-u Teâlâ'nın, zaman ve saatini bildiği dünyanın mevcut düzeni bir süre sonra dağılarak yerine başka bir düzen gelecektir ve o da mead ve ahiret âlemi düzenidir; nitekim şöyle buyuruyor:

"O gün yer başka yere, gökler de (başka göklere) değiştirilir. Bütün insanlar tek ve kahredici Allah'ın huzurunda durur." 

Aynı şekilde, "Hepimiz Allah'tanız ve biz O'na dönücüleriz"   buyruğunda da bu gizli gerçeğe işaret edilmektedir.

Varlık âlemi, neden ve sonuç temeli üzerine kurulmuştur

Varlık âlemi, neden ve sonuç temeli üzerine kurulmuştur ve âlemdeki varlıklar arasında da neden ve sonuç ilişkisi vardır. Varlıkların birbirini etkilemesi Allah Teâlâ'nın izin ve iradesiyle gerçekleşir ve Allah Teâlâ'nın hikmetli iradesi ise, kendi lütuf ve bağışını genellikle neden ve sonuç düzeni yoluyla gerçekleştirmektedir.

Kur'an-ı Kerim, yukarıdaki her iki konuyu da açıklamıştır. Yani, hem doğadaki varlıklar arasında neden ve sonuç ilişkisi vardır ve hem de âlemdeki her neden ve sonuç ilişkisi, Allah'ın genel izin ve iradesine bağlıdır. Birincisi hakkında aşağıdaki ayete dikkat etmek yeterlidir:

"Gökten su indirdi, onunla (yerden) sizin için rızık olarak çeşitli ürünler çıkardı." 

İkincisi hakkında ise şu ayet yeterlidir: "Güzel olan ülkenin bitkisi Rabbinin izniyle (güzel) çıkar." 

Bakara Suresi'nin 102, 249 ve Âl-i İmran Suresi'nin 49, 166. ayetleri de bu anlamdadır.

(Bu konuda daha fazla bilgi için tefsir ve kelam kitaplarına, bu cümleden el-Mizan Tefsiri, c. 1, s. 72 ve İlâhiyat, c. 2, s. 51-54'e bakılabilir)

Varlık, maddî tabiat âlemiyle eşit değildir

Varlık, maddî tabiat âlemiyle eşit değildir; varlık âleminin büyük bir bölümünü, Kur'an-ı Kerim'in "gayb âlemi" diye adlandırdığı tabiat ötesi oluşturmaktadır.

Maddî varlıklar Allah Teâlâ'nın izniyle birbiri üzerinde etki bıraktıkları gibi, gaybî varlıklar da tabiat âleminde Allah Teâlâ'nın izniyle etkilidirler ve başka bir tâbirle, Allah'ın lutuf ve feyizlerinin vasıtalarıdırlar. Kur'an-ı Kerim maddî âlemde meleklerin etkili olduğuna değinerek şöyle buyuruyor:

"And olsun (dünyanın) işini düzenleyenlere."  "O, kullarının üstünde tek hâkimdir. Size koruyucu (melek)ler gönderir."
 
Yukarıdaki apaçık ayetlerden şu sonucu elde etmekteyiz: Varlık âlemi -ister tabiat olsun, ister tabiat ötesi- kendisine hâkim olan sebep sonuç düzeniyle, Allah Teâlâ'nın iradesine bağlıdır.

Âlem bütünüyle hidayet edilmiş bir gerçektir ve âlemdeki tüm zerreler, bulundukları her derecede, kendi hallerine uygun olarak hidayet nurundan yararlanmaktadırlar.

Bu genel ve tümel hidayetin derecelerini doğal, içgüdüsel ve yaratılışsal (tekvinî) hidayet oluşturmaktadır. Kur'an-ı Kerim çeşitli ayetlerde bu yaratılışsal (tekvinî) ve tümel hidayetten bahsetmiştir; örneğin şöyle buyurmuştur:

"Rabbimiz, her şeye yaratılışını (varlığını ve biçimini) verip sonra onu doğru yola iletendir." 

Varlık âlemi, en mükemmel ve en güzel düzendir

Varlık âlemi, en mükemmel ve en güzel düzendir. Varlık düzeni en güzel şekilde planlanmıştır; ondan daha mükemmel ve daha güzel bir düzen düşünülemez.

Kur'an-ı Kerim şöyle buyuruyor: "O'dur ki, her şeyin yaratılışını güzel yaptı."  "Yaratanların en güzeli Allah, ne yücedir!" 

Bu ilke için getirilen aklî delil şudur: Her fâilin fiili mükemmellik ve eksiklik bakımından onun sıfat ve kemâlleriyle uyum içindedir; eğer fâil olan varlığın sıfatlarında eksiklik olmazsa, onun fiili de her türlü eksiklik ve kusurdan uzak olur.

Allah Teâlâ tüm varlık kemâllerine en mükemmel ve en güzel şeklide sahip olduğu için, doğal olarak O'nun fiili de en mükemmel ve en güzel fiil olacaktır.

Ayrıca, Allah Teâlâ'nın hikmet sahibi oluşu da, en güzel âlemi yaratması mümkün olduğu hâlde ondan düşük bir âlem yaratmamasını gerektirmektedir.

Şunu da hatırlatmak gerekir ki, tabiat ve madde âleminde kötülük ve şer diye adlandırılan şey, en güzel varlık düzeniyle çelişmemektedir. Bu konuyu, "Yaratıcılıkta Tevhid" konusunda açıklayacağız.

Âlem, mutlak hak olan Allah Teâlâ'nın fiili ve O'nun yarattığı bir varlık olduğu için hak ve hikmet üzere yaratılmıştır; onda boş ve abes bir şey yoktur. Bu konuya Kur'an-ı Kerim'in çeşitli ayetlerinde değinilmiştir. Örneğin, bir ayette şöyle buyruluyor:

"Biz gökleri, yeri ve ikisinin arasında bulunanları (boş yere değil), ancak hak üzere yarattık." 

İnsan ve âlemin yaratılış hedefi de, kıyamet kopunca gerçekleşecektir. Nitekim Mü'minlerin Emiri İmam Ali (a.s.) şöyle buyuruyor: "Gerçekten de hedef kıyamettir." 

İnsan cisim ve ruhtan oluşan bir varlıktır

İnsan cisim ve ruhtan oluşan bir varlıktır. Ölümden sonra cismi dağılır; fakat ruhu hayatına devam eder. İnsanın ölümü onun yok olması anlamına gelmez.

Bu nedenle kıyamete kadar berzah âleminde yaşamını sürdürür. Kur'an-ı Kerim, insanın yaratılış merhalelerini açıklarken, cismine ruhun üfürülüş olan son merhalesini şöyle beyan etmektedir: "Sonra onu bambaşka bir yaratık yaptık." 

Berzah kelime olarak iki şey veya iki konak arasında bulunan hususa denir. Berzah âlemi dünya hayatı ile ahiret arasındaki âlemdir. İmam Câfer berzah âlemi hakkında şöyle buyurur:

"Allah mü'minin ruhunu aldığı vakit onu dünyadaki "kalıbına" benzer bir kalıba yerleştirir."

Ardından İmam Sâdık şunları ekliyor: "Bu ruhlar (yani mü'minlerin ruhları) berzah kalıbında yer içer, birisi onların yanına geldiğinde onu dünyada olduğu şekliyle tanırlar." 

Yine çeşitli ayetlerde insanın berzah hayatına değinmektedir; örneğin şöyle buyurulmaktadır:

"Önlerinde (veya arkalarında) ta dirilecekleri (kıyamet) gün(ün) e kadar, bir berzah (Berzah âlemi, bir anlamda insanın önünde ve başka bir anlamda ise insanın arkasındadır, bu nedenle burada her iki tâbiri de kullandık) (perde) vardır." 

Berzah hayatına tanıklık eden ayetler burada zikredemeyeceğimiz kadar fazladır." (Prof. Dr. Haydar Baş İmam Cafer eserinden)