İmam Hadi’nin ashabı ve hadislerinin ravileri -1-

İmam Hâdî'nin (a.s.) dönemini, babası İmam Muhammed Ce- vad'ın (a.s.) döneminden ayıran bir husus da, hâkim sulta tarafından gördüğü baskı ve zulmün artmış olmasıydı.

Öyle ki, İmam Hâdî(a.s.) ile oğlu İmam Hasan Askerî'nin (a.s.) hayatlarındaki en belirgin özellik ve bariz fark, sürekli denetim ve gözetim altında tutulmalarıdır.

Buna ilâve olarak, İmam Hâdî (a.s.) de, tıpkı babası İmam Cevad (a.s.) gibi küçük yaşta ve daha ömrünün ilk on yılını tamamlamadan imamet makamını üstlenmiştir.

Böylece erken yaşta imamlık, iktidarın iki yüzyıl süren ve bunun otuz yılı İmam Hâdî'nin (a.s.) döneminde geçen muhalefet çizgisinin önderliğinden korkması ve Âl-i Muhammed'den (s.a.a.) çıkacak olan Mehdî'nin onun evlâtlarından olacağının beklenmesi, İmam Hâdî'nin (a.s.) imamet döneminin üç ayırıcı özelliği olmuştur.

Bu yüzden İmam Hâdî'ye (a.s.) yönelik gözetim ve denetim, mümkün olan en üst seviyeye çıka¬rılmış ve nihayet asrının tağutlarının büyük bir korku ve dehşete kapılmasının ardından mübarek cisminin ortadan kaldırılmasıyla sonlanmıştır.

Buradan hareketle, onca zor şartlara rağmen İmam'ın ashabının çokluğu (ki İmam'ın tarihine önem veren kişilerden biri,onları saymış ve İmam'la irtibata geçip ondan hadis rivâyet eden 346 kişiyi tespit ederek tercüme-ihâllerini yazmış)   İmam'ın o zor şartlardaki faaliyetinin genişliğini, gizli ve düzenli çalışmasıyla dönemindeki tüm badireleri atlatan büyüklüğünü ve tüm elverişsiz koşullara rağmen tâbilerini düşünce, inanç ve moral bazında, beklenen Gaybet dönemine hazırlayarak hedeflerini gerçekleştirdiğini göstermektedir.

Bunu yaparken de eksiksiz bir şekilde muhalefet çizgisini korumuş, sürekli olarak olayları gözetlemiş, adımlarını ve faaliyetlerini oluşan yeni şartlara göre tanzim etmiş, İslam ümmetinin medeniyet yolundaki ilerlemelerini dikkate almış ve sâlih toplumun da bu ilerlemede daima liderlik makamında ve zirvede olmasını istemiştir ki, öyle de olmuştur.

İmam Hâdî'nin (a.s.) bize ulaşan ilmî mirasını ve medresesinin öğretilerini bu açıdan mütalaa etmemiz gerekmektedir. Bu bölümü iki başlık altında ele alacağız:

1- İmam Hâdî'nin (a.s.) ashabı ve hadislerinin râvilerinde ifadesini bulan medresesi.

2- İmam Hâdî'nin tedvin veya rivâyet edilmiş fikrî ve ilmî mirası.

İMAM HÂDÎ'NİN ASHABI VE HADİSLERİNİN RÂVİLERİ

İmam Hâdî (a.s.), çeşitli alanlarda yüksek bir kültüre ve geniş kapsamlı bir bilgiye sahip olması nedeniyle ilim talebelerinin gelip başvurdukları bir merci idi. Bütün ilimlerde mütehassıs, Kur'ân-ı Kerim tefsirinde derinlikli, İslam fıkhının çeşitli alanları ve farklı düzeyleri bağlamında tam bir uzmandı.

Ashabı, Ehl-i Beyt'e (a.s.) bağlanmış olmaları itibariyle, İslam ümmeti içinde risâlet çizgisinin temsilcileri olarak İmam'ın hadislerini rivâyet etmiş, onları 'usûl' adı verilen kitaplarda tedvin etmişlerdir. Bu bakımdan tertemiz İmamların ilmî miraslarını tedvin etmelerinden dolayı İslam âlemine büyük ve değerli bir hizmet sunmuşlardır.

Onlar olmasalardı, eşsiz güzellikleri hâvi, orijinal, insanın düşünsel gelişmeleriyle uyumlu, daha doğrusu fikrî gelişmelerin önüne geçen muazzam bir servet kaybolup gidecekti.

Bu arada şunu vurgulamak gerekir ki, İmam Hâdî'nin (a.s.) amelî faaliyetinin yansımalarından birçoğunu, güvenilir tâbilerinin faaliyetlerinde gözlemlemek mümkündür.

Bu gerçek, İmam Hâdî'nin (a.s.) faaliyetlerinde gizliliği zorunlu kılan şartların zorlaşması miktarında daha bir derinlik kazanmaktadır. 

Aşağıda İmam Hâdî'nin (a.s.) ashabından bazılarının kısa hayat hikâyelerini alfabetik sırayı göz önünde bulundurarak sunuyoruz:

İBRAHİM B. ABDUH EN-NİŞABURÎ

Şeyh, onu İmam Hâdî'nin (a.s.) ve İmam Hasan Askerî'nin (a.s.) ashabı arasında sayar. Keşşî, İmam Hasan Askerî'nin (a.s.) İshak b. İsmail'e bir mektup gönderdiğini, bu mektupta İbrahim b. Abduh'a selâm söylediğini, onu şer'î hakları toplamak üzere kendisine vekil tayin ettiğini, ayrıca onu bir mektupla Abdullah b. Hamdeveyh el- Beyhakî'ye gönderdiğini belirtir. Mektupta şu ifadeler geçiyor:

"...Size İbrahim b. Abduh'u gönderiyorum ki, civar bölgeler ve senin bölgenin halkı, benim sizin üzerinize farz olan haklarımı ona versinler. Onu, oradaki tâbilerimin yanında kendi güvenilir ve sağlam adamım olarak tayin ettim, o hâlde Allah'tan korksunlar, hakları eda etsinler.

Çünkü bu görevi terk etmek veya ertelemek için herhangi bir mazeretleri yoktur. Allah, onları velilerine isyan etmek sûretiyle bedbaht olan kimselerden eylemesin, onlara ve onlarla birlikte sana, benim onlara olan şefkatim sebebiyle rahmet etsin. Hiç kuşkusuz, Allah merhameti geniş olandır, kerem sahibidir."  

İBRAHİM B. MUHAMMED EL-HEMEDANÎ

Şeyh, onu İmam Rızâ'nın (a.s.), İmam Cevad'ın (a.s.) ve İmam Hâdî'nin (a.s.) ashabı arasında zikreder. Keşşî şöyle der:

"İmam Hâdî'nin (a.s.) vekiliydi. Kırk kere hacca gitti. İmam ona şöyle bir mektup yazmıştır: Hesap bize ulaştı. Allah senden kabul etsin, onlardan da râzı olsun. Onları dünya ve ahirette bizimle beraber eylesin. Sana şu kadar dinar ve şu elbiseleri gönderiyorum.

Allah onları ve Allah'ın sana bahşettiği bütün nimetlerini sana mübarek etsin. Nazr'a bir mektup yazarak sana karışmamasını, sana sataşmamasını ve sana muhalefet etmemesini emrettim ve senin benim katımdaki yerini bildirdim. Eyyûb'a da bir mektup yazarak ona da bunları emrettim.

Hemedan'daki tâbilerime de bir mektup yazarak sana itaat etmelerini, senin emrine göre hareket etmelerini ve senden başka vekilimin olmadığını emrettim."
 
İBRAHİM B. MEHZİYAR

Şeyh, onu İmam Cevad'ın (a.s.) ve İmam Hâdî'nin (a.s.) asha-bından sayar. Necaşî, "Onun 'el-Beşarat' adında bir kitabı vardır" demiştir. Keşşî, kendi rivâyet zinciriyle Muhammed b. İbrahim b. Mehziyar'dan şöyle rivâyet etmiştir:

"Babam ölmek üzere iken bana bir miktar para ve bir alâmet verdi ki, Allah'tan başka kimse böyle o alâmeti bilmiyordu.

Dedi ki: 'Kim sana bu alâmeti getirirse, bu parayı ona ver.'

Daha sonra Bağdat'a gittim ve bir hana misafir oldum. İkinci gün yaşlı bir adam geldi, kapıyı çaldı. Hizmetçiye, 'Bak bakalım kapıdaki kimdir?' dedim.

Hizmetçi dışarı çıktı. Sonra geldi ve dedi ki: 'Kapıda yaşlı bir adam var.'

İçeri girmesine izin verdim. Yaşlı adam dedi ki: 'Ben Amrî'yim.

Yanındaki parayı bana ver. Para şu kadardır.'

Sonra alameti gösterdi. Bunun üzerine ben de yanımdaki parayı ona verdim.  

AHMED B. İSHAK B. ABDULLAH EL-EŞ'ARÎ EL-KUMMÎ

Kumlular'ın heyetinde yer alırdı. İmam Cevad'dan (a.s.) ve İmam Hâdî'den (a.s.) hadis rivâyet etmiştir. İmam Hasan Askerî'nin (a.s.) has adamlarındandı. Yazdığı bazı kitaplar şunlardır:

1- Mesâilu'r-Rical li'l-İmam el-Hâdî (a.s.)
2- İlelu's-Salât
3- İlelu's-Savm.
İmam Mehdî'yi (a.f.) görenlerdendir. Onunla ilgili övücü birçok haber vârid olmuştur.  

AHMED B. MUHAMMED B. İSÂ EL-EŞ'ARÎ EL-KUMMÎ

Şeyh, onu İmam Rızâ, İmam Cevad ve İmam Hâdî'nin (a.s.) ashabından saymıştır. Künyesi Ebû Ca'fer'dir. Kumlular'ın şeyhi ve gözdesidir. Sultanla buluşan reisleriydi. Birçok kitap kaleme almıştır. Bunlardan bazıları şunlardır:

et-Tevhid, Fazlu'n-Nebi, el-Mut'a, en-Nevâdir, en-Nasih ve'l- Mensuh, Fazâilu'l-Arab ve diğerleri...  

EYYÛB B. NUH B. DERRAC

Sıka ve güvenilirdir. Necaşî onunla ilgili olarak şunları söyler:

"İmam Hâdî'nin (a.s.) ve İmam Hasan Askerî'nin (a.s.) vekiliydi. Her iki İmam nezdinde yüksek bir makama sahipti. Onların güvenlerini kazanmıştı. Son derece muttakî, çok ibadet eden, rivâyetleri sağlam biriydi. Babası Nuh b. Derrac Kûfe kadısıydı. İtikadı sahihti. Cemil b. Derrac, onun kardeşidir." 

Şeyh der ki: "Eyyûb b. Nuh b. Derrac, sıka bir râvidir. Kaleme aldığı bir ki-tabı ve İmam Hâdî'den aktardığı rivâyetleri ve sualleri vardır." 

Keşşî şöyle der: "Sâlihlerdendi. Vefat ettiğinde geride sadece yüz elli dinar para bırakmıştı. İmam Hâdî'den rivâyet etmiş, bir grup da ondan rivâyet etmişlerdir." (Prof. Dr. Haydar Baş İmam Hadi eserinden)