Yeni yıkımlar olmasın

Suudi Arabistan yönetiminin, tarihi Ecyad Kalesi'ni yıkmasıyla Türkiye dışındaki Osmanlı mimari eserleri gündeme oturdu. Asya, Avrupa ve Afrika'daki pekçok şehirde bulunan Osmanlı eserlerinin durumu da Ecyad Kalesi'nden pek farklı değil

Asya, Avrupa ve Afrika'da Osmanlılar tarafından inşa ettirilen mimari yapıtların çocuğu savaşlarda yıkıldı. Ayakta kalmayı başaran mimari eserlerin bir bölümü ise 1. Dünya Savaşı'ndan sonra günümüzde Suudi Arabistan yönetiminin yaptığı gibi bilinçli olarak ortadan kaldırıldı. Birçok mimari yapı ise şehirleşme çalışmaları adı altında yıkıldı veyagereken ilgi gösterilmeyerek kaderine terk edildi.

BALKANLARDA TÜRK İZLERİOsmanlılar en fazla mimari yapıtı Balkanlar'da yaptı. Ekrem Hakkı Ayverdi, Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivi ile Kadastro Genel Müdürlüğü arşivlerine dayanarak kaleme aldığı Avrupa'daki Osmanlı Mimarisi adlı 4 ciltlik eserinde, Balkanlar'da 5 asırdan fazla süren Türk hakimiyeti döneminde 15 bini aşkın mimari değeri olan yapının inşa edildiğini ortaya koydu.

Dini, askeri ve sosyal birçok mimari eser bırakan Osmanlıların sadece Arnavutluk'ta bin 15 yapı inşa ederken, Bosna-Hersek'te 3 bin 560, Bulgaristan'da 3 bin 339, Hırvatistan'da 187, Kosova'da 361, Macaristan'da 724, Makedonya'da bin 411, Romanya'da 291, Yugoslavya'da bin 98, Yunanistan'da 3 bin 771 mimari yapıt inşa ettiği biliniyor.

Balkanlar'da Osmanlılar tarafından inşa ettirilen mimari eserlerden yüzde 90'ndan fazlası, savaşlar, Türk izini silmek için yapılan bilinçli yıkımlar, şehirleşme çalışmaları gibi nedenlerden günümüze kadar gelemedi.

ESERLERDEN HABERİMİZ YOKOsmanlılar'ın bıraktığı Asya ve Afrika'daki mimarı eserlerle ilgili detaylı bir çalışma yapılmadığı için günümüzde ayakta kalmayı başaran mimari değeri olan eserlerle ilgili bilgi bulunmuyor.

Mısır'daki Osmanlı yapıtları konusunda doktora tezi yapan Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Ahmet Ali Bayhan, Osmanlılar döneminde Anadolu'da yapılan mimari yapıların, Asya, Avrupa ve Afrika'da yapılanlardan az olduğuna dikkati çekerek, "3 kıtaya yayılmış ve günümüze kadar gelebilmiş Osmanlı eserlerinin tümünü kapsayan bir katalog çalışmamız bile bulunmuyor" dedi.

Mısır'da birçok önemli Osmanlı mimari eseri bulunduğunu anlatan Bayhan, Kahire'de metronun yapımı esnasında çok sayıda Osmanlı yapısının tahrip edildiğini söyledi.

Mısır'da yeni caddelerin açılması ve meydanların düzenlenmesi esnasında da birçok eserin tahrip olduğunu ifade eden Bayhan, yıkılan eserlerden en önemlilerinden birisinin de İskender Paşa tarafından yaptırılan medrese ve cami olduğunu bildirdi.

MISIR'DA AYAKTA KALMAYI BAŞARANLARMısır'da, günümüze kadar ayakta kalmayı başaran Osmanlı eserlerinden bazılarının Kahire Kalesi'ndeki Hadım Süreyya Paşa Camisi, Sultan 1. Mahmud Medresesi ve Sebil Küttabı, Süleyman Paşa Medresesi olduğunu anlatan Bayhan, 1992 yılında Mısır'da meydana gelendeprem sonrası bazı Osmanlı yapılarının tahrip olduğunu kaydederek, şunları söyledi:

"Deprem sonrası tahrip olan Osmanlı eserlerinin tamamının onarım ve restorasyonu programa alınmış. Onarım ve restorasyon çalışmalarına yabancılar da katılıyor. Sayıları 13'ü bulan yabancı araştırma enstitüleri çalışmalarda yer alıyor. Bunlar arasında ABD'li, İngiliz, Alman, Fransız ekipleri var. Hatta Kuveytliler ve Rumenler bile var. Ama maülesef Türkiye'den bir ekip yok."

ESERLERİMİZİ TESPİT ETMELİYİZTürkiye'nin yurtdışındaki Türk mimari eserlerini tespit etmek için çalışma başlatması gerektiğini kaydeden Bayhan, şöyle devam etti:

"Osmanlı İmparatorluğu, ünlü gezgin Evliya Çelebi'ye büyük imkanlar sağlayarak, Anadolu dışındaki eserlerin tespitini yaptırmış. Ancak günümüzde şimdiye kadar böyle geniş, detaylı çalışma yapılmadı. Türkiye, vakit geçirmeden kültürel miraslarımızın tespiti için çalışmalar başlatmalıdır."

Türkiye dışındaki Osmanlı eserleriyle ilgili yapılan araştırma sayısının yetersizliği göze çarparken, 3 kıtaya yayılmış mimarı eserlerin tümünü inceleyen ender katalog çalışmasından biri, Dışişleri Bakanlığı Kültür Dairesi Genel Müdürlüğü tarafından yapılmış.

"Türkiye Dışındaki Osmanlı Mimari Yapıtları" adıyla 1989 yılında yayımlanan eserde, Türkiye dışındaki Osmanlı yapıtlarını belgelemek için 1987 yılında başlanan çalışmalara, 15 ülkede bulunan büyükelçilikve konsolosluklar aracılığıyla toplanan 873 adet siyah-beyaz ve renkli fotoğraf ile saydam yer aldı.

Osmanlı'nın dağılmasından sonra ortaya çıkan o günkü 22 ülkenin sınırları içerisinde Osmanlı eserlerinin durumunun belgelendiği eserde, Osmanlı eserlerinin birçoğunun korunamadığı belirtilmiş.

Değişik savaşlarda birçok eserin yıkıldığı, 1. Dünya Savaşı sonrası ise Osmanlı yapılarının bilinçli olarak yıkıldığı anlatılan eserde, yapılan araştırmalara göre, Balkanlar'daki Osmanlı yapılarının yüzde 95'nin yıkıldığının görüldüğüne dikkat çekiliyor.

OSMANLI ESERLERİNİN BULUNDU?U Dİ?ER ÜLKELERDışişleri Bakanlığı'nın 13 yıl önce yayımladığı eserde, Osmanlı mimari yapılarının bazılarının fotoğraflarının da bulunduğu ve dağılmadan önceki Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ve Yugoslavya'nın bütün olarak yer verildiği ülkeler şöyle:

"Arnavutluk, Bulgaristan, Cezayir, Etiyopya, Irak, İsrail ve işgal altındaki diğer topraklar, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Güney Kıbrıs, Libya, Lübnan, Macaristan, Mısır, Romanya, Somali, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, Sudan, Suriye, Suudi Arabistan, Tunus, Ürdün, Yemen, Yugoslavya, Yunanistan."