Namazların cem edilmesi-I

Prof. Dr. Haydar Baş, "Büyük İslam İlmihali: Namaz" eserinde namazların bir arada kılınması (cem edilmesi) hakkında şu bilgilere veriyor:

"- Namaz kılan kişinin öğle vaktinde, ikindi namazını öğle namazı ile birlikte kılmasına "cem-i takdim" denir. Bu durumda vakti girmeden önce ikindi namazı, öğle namazıyla birlikte kılınmış olmaktadır.

- Namaz kılan kişinin öğle namazını, vakti çıkıncaya kadar geciktirip ikindi vaktinde ikindi namazıyla birlikte kılmasına ise "cem-i te'hir" denir. Yatsı namazıyla akşam namazı da, tıpkı öğle ve ikindi namazları gibi her iki şekilde de kılınabilirler. Sabah namazına gelince, bunun hiçbir halde başka bir vakit namazıyla bir arada kılınması sahih olmaz.     - Hanefî fıkhında, yolculuk veya yağmur sebebi ile iki vakit namazı bir vakitte kılmak caiz değildir.

- Yalnız hac mevsiminde Arafat'ta öğle ile ikindi namazlarını öğle vaktinde ve akşam ile yatsı namazların Müzdelife'de yatsı vaktinde bir arada cemaatle kılmak caizdir. Resûlullah'tan sadır olan nass ve ashab-ı kiramdan gelen haberlerden anlaşılmaktadır ki, Arafat ve Müzdelife' de namazların cem ve kasredilmesi, seferîlik hükümlerinin uygulamasından öte, İmam Malik ve birçok fakihin de belirttiği gibi, mekan-ı mahsus ve vakt-i mahsusa özgü bir uygulamadır, haccın nusûküne hastır.

Hârise b. Vehb (r.a.)'dan; "Biz Minâ'da her zamankinden kalabalık ve güven içindeydik. Allah Resûlü (s.a.a.) bize namazları iki rekât olarak kıldırdı." (Buhârî, taksîru's-Salât 2/1,II,35; hacc 84/2,II,173; Müslim, müsâfirîn 20-21, s.483-4; Ebû Dâvud, No.1965; Tirmizî,No.882; Nesâî,taksîru's-Salât 3/1-2,III,119 120).

Ca'fer b. Muhammed (r.a.)'dan, o da babasından; "Allah Resûlü (s.a.a.), Arafat'ta öğle ve ikindiyi tek ezan ve iki kâmetle bir arada kıldı; aralarında hiç nâfile kılmadı. (Müzdelife'de) Akşamla yatsıyı da birleştirip tek ezan ve iki kâmetle bir arada kıldı, ikisi arasında da nâfile (sünnet) kılmadı." (Ebû Dâvud, No. 1906).

(Malikî, Şafiî, Hanbelî mezheplerinde; üç imama göre, bir özür sebebi ile, öğle ile ikindi veya akşam ile yatsı namazlarını öne almak veya geciktirmek sûretiyle bir vakitte toplamak caizdir. Öğle namazı ile ikindi namazı öğle vaktinde kılınabileceği gibi, ikindi vaktinde de kılınabilir). 

Belirteceğimiz sebeplerden birinin mevcut olmaması halinde mükellef bir kişinin, farz namazlardan birini vaktinden sonraya bırakması veya vaktinden önceye alması caiz olmaz. İbn Abbâs (r.a.)'dan; "Her kim özürsüz olarak iki namazı bir arada kılarsa, büyük günahlardan birinin kapısına gelmiş olur." (Tirmizî,No.188; Ebû Ya'lâ No.2751; Bezzâr,No.1356; Taberânî,No.11540; Dârekutnî I,395;el-Hâkim,I,275; Beyhakî,III,169).

Cenab-ı Hak, Kur'an-ı Kerim'de, "Namazı bitirince de ayakta, otururken ve yanınız üzerinde yatarken (daima) Allah'ı anın. Huzura kavuşunca da namazı dosdoğru kılın; çünkü namaz mü'minler üzerine vakitleri belli bir farzdır" (Nisa: 103) buyurdu. 

Namazların birarada kılınabileceğine dair hadis-i şerifler ise şöyledir: Enes (r.a)'dan; "Allah Resûlü (s.a.a.), güneş henüz gök ortasından (batıya) kaymadan önce yola çıktığı zaman,öğleyi ikindiye kadar ertelerdi; sonra mola verip ikisini bir arada kılardı. Eğer yola çıkmadan önce güneş gök ortasından kayıp da vakit girmiş ise o zaman öğleyi kılıp sonra yola çıkardı." (Bunu Şâfiî Ümm VII,171; Ahmed,II,I,247,265; Buhârî,taksîru's-Salât 15-6,II,39-40; Müslim,müsâfirîn No.46-8,s.489; Ebû Dâvud,No.1218-9;Nesâî,Mevâkît 42,I,284; Mevâkît 45,I,287; İbn Huzeyme,No.969;Tahâvî I,164; İbn Hibbân,No. 1590; Dârekutnî I,388,390; Beyhakî,III,161-162).

Diğer rivâyet; "Eğer varacağı yere çabuk varmak isteyip de acele ederse öğleyi ikindiye kadar geciktirir, sonra ikisini birden kılardı. Akşamı da geciktirip yatsı ile beraber kılardı."(Şâfiî Ümm VII,171; Ahmed,II,I,247,265; Buhârî,taksîru's-Salât 15-6,II,39-40; Müslim,müsâfirîn No. 46-8, s. 489; Ebû Dâvud, No. 1218-9; Nesâî, Mevâkît 42, I, 284; Mevâkît 45,I, 287; İbn Huzeyme, No. 969; Tahâvî I,164; İbn Hibbân,No.1590; Dârekutnî I,388,390;Beyhakî,III,161-162).

İbn Abbâs (r.a.)'dan; "Peygamber (s.a.a.) Medine'de yedi ya da sekiz (kere) öğleyle ikindiyi, akşam ile yatsıyı bir arada kılmıştır." Eyyûb der ki: "Herhalde bu, yağmurlu bir gecede olmuştur." (Tayâlisî No.2613; Abdürrezzâk No.4436; Humeydî No. 470; Ahmed,I,221,223,273,285,366; Buhârî,Mevâkît 12,I,137; Mevâkît 18,I,140; Teheccüd 30,II,53; Müslim, müsâ-firîn No.55-56,s.491; Ebû Dâvud,No.1214; Nesâî,Mevâkît44,I,286; 47/3,I,290; Taberânî,M.el-Kebîr No.12805-8; Tahâvî I,160; İbn Hibbân,No.1595; Beyhakî,III,166-7).

Nesâî'deki rivayet şöyledir: "Peygamber (s.a.a.) ile Medine'de yedi, sekiz kere cem ederek (birleştirerek) namaz kıldım. Öğleyi geciktirip ikindiyi de öne alarak bir arada kıldı. Akşam namazını geciktirip yatsıyı öne alarak ikisini bir arada kıldı." (Tayâlisî No. 2613; Abdürrezzâk No.4436; Humeydî No.470; Ahmed,I,221,223,273,285,366; Buhârî,Mevâkît 12,I,137; Mevâkît 18,I,140; Teheccüd 30,II,53; Müslim,müsâfirîn No.55-56,s.491; Ebû Dâvud,No.1214; Nesâî,Mevâkît 44,I,286; 47/3,I, 290; Taberânî,M.el-Kebîr No.12805-8; Tahâvî I,160; İbn Hibbân,No.1595; Beyhakî,III,166-7).

Müslim'deki rivayet: "Ne bir korku sözkonusuydu, ne de seferdeydi."(Ahmed,I,354; Müslim,müsâfirîn54,s.490; Ebû Dâvud,No.121; Tirmizî,No.187; Nesâî,Mevâkît 47/2,I,290; Beyhakî,III,167; el-A'meş an Habîb b. Sâbit an Saîd b. Cübeyr an İbn Abbâs asl-ı senedi ile; Mâlik, kasru's-Salât No.4,s.144; Tayâlisî No.2629; Abdürrezzâk No.4435; Şâfiî Sünen s.8; Ahmed,I,283,349; Humeydî No.471; Müslim,müsâfirîn No.49,s.489-490; Ebû Dâvud,No.1210; Nesâî, Mevâkît 47/ 1,I,290; Taberânî,M.el-Kebîr No.12516-21; Ebû Ya'lâ No.2401; İbn Huzeyme, No. 967, 971; İbn Hibbân, No. 1594; Beyhakî,III,166).

Diğer rivâyet: "Korku ve yağmur olmaksızın." (Ahmed,I,354; Müslim,müsâfirîn 54,s.490; Ebû Dâvud, No. 1211; Tirmizî, No. 187; Nesâî, Mevâkît 47/2, I, 290; Beyhakî, III, 167; el-A'meş an Habîb b. b. Sâbit an Saîd b. Cübeyran İbn Abbâs asl-ı senedi ile; Mâlik,kasru's-Salât No.4,s.144; Tayâlisî No.2629;Abdürrezzâk No.4435 ;Şâfiî Sünen s.8; Ahmed,I,283,349; Humeydî No.471; Müslim,müsâfirîn No.49,s.489-490; Ebû Dâvud,No.1210; Nesâî,Mevâkît 47/1,I,290; Taberânî,M.el-Kebîr No.12516-21; Ebû Ya'lâ No.2401; İbn Huzeyme,No.967,971; İbn Hibbân,No.1594; Beyhakî,III,166)."