Kazakistan’da yağma hiç eksik olmuyor!

BBC muhabiri Abdujalil Abdurasulov, Kazakistan'da protestoların merkezi Almatı'da yaşananları yerinde gördü. İşte tanık oldukları... Andrey Mikhayloviç, Kazakistan'ın başkenti Almatı'nın hemen dışındaki, yağmalanmış bir alışveriş merkezinin içinde yürürken, kırık cam sesi yankılanıyor. Boş kutular, telefon kapları, ayakkabılar ve kalan diğer mallar her tarafa dağılmış halde. Mikhayloviç alışveriş merkezinde oğluyla birlikte bir giyim mağazası işletiyor. Almatı'da 4 Ocak'ta başlayan olaylardan bu yana dükkanını ilk kez ziyaret etti. Yıkımı gördüğünde nutku tutuldu. "Her şeyi yağmaladılar. Üç günde malları alıp tüm mekânı soymuşlar. Kaybımız çok büyük. Birçok kişi geçim kaynağını kaybetti" diyor.

Silah sesleri susmadı

Hareketsiz duran bir yürüyen merdivene doğru yaklaşırken, birkaç el silah sesiyle durduk. Askerler birkaç meraklıyı alışveriş merkezinin dışına çıkartmaya çalışıyordu. Daha fazla yağma olmaması için bölgeyi askerler koruyor. Bölgede yaşayan Yedil, çatışmaların ilk günlerini "Yağmacılar camları kırdılar, binaya girdiler ve bankamatiklerdeki paraları çaldılar" sözleriyle hatırlıyor. Arkadaşının dükkânına ve mallarına sahip çıkmasına yardım için gelmişti. Yedil "Tabii korktuk. Bize ateş açtılar. Alışveriş merkezindeki güvenlik güçleri bir hortumla savunmaya çalıştı ama işe yaramadı" diyor. Yedil "Burası hep dumandı. Söndürmeye çalıştık. İtfaiyeyi aramaya çalıştık ama hatlar kesikti" diye hatırlıyor. Almatı'nın ana meydanında yürürken, arabaların içinde üç ceset saydım. Ya vurulmuşlardı ya da kazada ölmüşlerdi. Bir araç ağaca çarpmıştı, bir diğeri de yolun kenarında yan yatmış haldeydi. Bir şeylerden kurtulmaya çalışırken birden kontrolü kaybetmiş gibilerdi.

Silah dükkanlarını da yağmaladılar

Çatışmaların zirve yaptığı anlarda Almatı'nın ana meydanının yakınlarındaki bir otelde oturup, patlamaları, silah seslerini ve makineli tüfek ateşini dinledim.
Ses bombalarının gökyüzünü aydınlattığını gördüm ve Kazakistan'daki birçok kişi gibi şiddetin ne kadar çabuk yayıldığına şoke oldum. Güvenlik güçleriyle çatışanlar kimlerdi? Gerçekten göstericiler miydi? Hükümet onlara haydutlar ve teröristler diyor, silahlı oldukları belirtiliyor. Bazıları, silahlarını ele geçirmek umuduyla polis karakollarına ve askeri birliklere saldırdı. Bazı yerlerde başarılı da oldular. Ayrıca bazı silah dükkanlarına girip yağmaladılar.
Hareketin başladığı ülkenin batısındaki göstericiler, eylemlerinin barışçıl olduğunda ve şiddeti desteklemediklerinde ısrarlı. Hükümeti şiddeti provoke etmekle suçluyorlar. Almatılı siyaset uzmanı Dosim Satpayev, güvenlik güçlerine saldırıp binaları ele geçirenleri asıl olarak yoksul ailelerden gelen işsiz gençler olduklarını ifade ederek, "Kazakistan'daki büyük kentlere bakarsanız çok sayıda işsiz genç görürsünüz ve bunlar potansiyel olarak saldırgan bir kitle. Ve şimdi bu insanlar Almatı'daki olayları kendi çıkarlarına kullanmaya çalıştı" diyor. Ekonomik sorunlar, kesinlikle Kazakistan'daki eylemleri besleyen unsurlardan biriydi. Yaşam kalitesini iyileştiremeyen otoriter yönetime karşı halkın öfkesi son birkaç yıldır büyüyordu.

Devletin tepesinde güç mücadelesi yaşanıyor

2019'da Kazakistan'ın ilk Cumhurbaşkanı Nursultan Nazanbayev'in 30 yıllık iktidarından sonra istifasını açıklamasındanın ardından, değişimin yakın olduğuna yönelik bir heyecan vardı. Ancak Nazarbayev'in halefi Kasım Cömert Tokayev, Nazarbayev'e sadık isimlerden biri olarak görülüyordu. Bu durum halkın mutsuzluğunu daha da artırdı ve Ocak'taki yakıt zammı kitlesel gösterileri tetikledi. Ancak bazı gözlemciler, bu sorunların protestoların neden şiddet olaylarına dönüştüğünü açıklamadığını savunuyor. Tokayev ve Nazarbayev arasındaki güç mücadelesinin çatışmalara neden olduğunu söylüyorlar. Nazarbayev hala siyaset sahnesinde büyük bir nüfuza sahipken, Tokayev tam anlamıyla güçlü değil. Birçok kişi ayrıca, eski istihbarat başkanı ve Nazarbayev'in yakın müttefiklerinden Karim Masimov'un gözaltına alınmasının bu güç mücadelesinin yansıması olduğunu söylüyor. Satpayev, elitler arasındaki iktidar mücadelesinin Kazakistan'ın istikrarına ciddi bir tehdit olduğunu vurguluyor. Ancak iktidar mücadelesinin sadece iki lider arasında değil, bu liderlerin yakın çevreleri arasında da olduğunu vurguluyor. 

Nazarbayev nerede?

Tokayev'in Nazarbayev'i Devlet Konseyi başkanlığından uzaklaştırması ve o koltuğa da oturması dikkat çekiyor. Nazarbayev ise 'Ben devrettim' diyor. Olayların başladığı günden bu yana Nazarbayev'in akibetine ilişkin çelişkili haberlerin çıkması dikkat çekiyor. Nazarbayev'in sözcüsü Aydos Ukibay, 7 Ocak'ta, Nazarbayev'in başkent Nur Sultan'da bulunduğunu, bir dizi istişare toplantıları gerçekleştirdiğini, Cumhurbaşkanı Tokayev ile doğrudan temas halinde olduğunu bildirdi. Nazarbayev'in kendisi bu süreçte Tv ekranlarına çıkmadı, fotoğraf vermedi. Nazarbayev ve ailesi, ülkenin en zengini konumunda. Neredeyse tüm sektörlerde son derece etkin bir aile. YENİ MESAJ / BBC