Hz. Hasan’ın ilim hakkındaki sözleri

Prof. Dr. Haydar Baş, "İmam Hasan" eserinde İmam Hasan'ın ilim ve akıl hakkındaki sözlerini şöyle aktarıyor:

"İmam Hasan (a.s.) ilim öğrenmeyi teşvik etme, nasıl öğrenileceği ve nasıl geliştirileceği hususunda şöyle buyurmuştur: "İlmi öğrenin. Sizler bugün toplumumuzun küçükleri, fakat yarının büyüklerisiniz. Aranızda öğrendiklerini ezberlemeyenler onları yazsın." (Fusulu'l-Muhimme, İbn Sabbaği'l-Mâlikî, 142).

"Güzel soru sormak ilmin yarısıdır." (Nurü'l-Ebsar, 110).

"Başkalarına öğret ve başkalarının bildiklerini öğren. Böylece ilmini kesinlik düzeyine çıkarmış (sağlamlaştırmış) ve bilmediklerini öğrenmiş olursun." (el-Eimmetu'l-İsna Aşer, 37).

"İlim, öğrenenlerin mazeretini ortadan kaldırdı, geçersiz kıldı."

"Kesin bilgi (yakîn), selametin sığınağıdır."

"Size Allah'tan korkmayı ve sürekli düşünmeyi tavsiye ederim. Çünkü düşünmek, bütün iyiliklerin anası ve babasıdır." (Hayatu'l İmami'l-Hasan, 1/343/346).

Akıl, ilmin temel kaynağıdır. Bu yüzden İmam Hasan (a.s.) aklı bilimsel gerekleri ve sonuçları aracılığı ile ve insanı kemale erdirme konusundaki öneminin ve rolünün çapı açısından tanımlayarak şöyle buyurdu: "Akıl, gözetilmesini istediğin her şeyi kalbin korumasıdır." (Hayatu'l İmami'l Hasan, 1/357).

"Ebedi olmayanın aklı, kıskançlığı olmayanın sevgisi, dini olmayanın hayâsı yoktur. Aklın başta gelen göstergesi insanlarla iyi geçinmektir. İki dünyanın mutluluğu, akıl ile elde edilebilir. Kimin aklı yoksa her ikisinden mahrum kalır."

"Akıl, kendisinden öğüt almak isteyeni aldatmaz."

Kur'an hakkındaki sözleri:

İmam Hasan (a.s.) Kur'an-ı Kerim'in mahiyetini, risaletini,

hedeflerini, faziletini ve zengin hazinesinden nasıl yararlanılacağını açıklamak üzere şöyle buyurdu:

"Bu Kur'an'da ışık saçan yıldızlar ve gönüllere şifa vardır. Buna göre gezginler onun ışığı ile gezsinler ve sıkıntı içindekiler kalplerini onunla dizginlesinler. Çünkü düşünmek, basiretli kalbin hayatıdır.

Tıpkı karanlıkta yürüyenlerin, aydınlatan kaynaktan ışık alarak yürümeleri gibi." (Hayatu'l İmami'l Hasan, 1/346/347).

"Bu dünyada şu Kur'an'dan başka bir eser kalmadı. Onu önder edinin. Kur'an'a en layık olanlar onu ezberlemiş olmasalar bile onunla amel edenlerdir. Buna karşılık ona en uzak olanlar, onu okusalar da onunla amel etmeyenlerdir." (Hayatu'l İmami'l Hasan, 1/346/347).

"Kesin olarak bilin ki, sizler hidayetin niteliğini bilmedikçe takvayı bilemezsiniz. Kur'an'a sırt çevirenleri tanımadıkça onun sağlam ipine/ahdine sarılamazsınız. Kitabı tahrif edenleri tanımadıkça da onu hakkıyla okumazsınız. Bunları bildiğiniz zaman ancak bidatleri ve zorlamaları (din adına çıkarılan yersiz çetinlikleri) bilirsiniz, Allah'a yönelik iftiraları ve helak olanların nasıl helake dönüştüğünü görürsünüz. Bilmezler, sakın sizi cahilliğe sürüklemesinler. Bu bilgiye (Kur'an'ın ilmini, hak ve bâtılın teşhisini), ehil olanlar nezdinde arayın, ehlinden isteyin. Çünkü onlar aydınlatıcı nurlar ve uyulmaya layık olan önderlerdir. İlim onlarla yaşar ve hayat kazanır, cehalet de onların vasıtasıyla yok olup ortadan kalkar." (Hayatu'l İmami'l Hasan, 1/360).

"Kur'an'da her şeyin ayrıntılı bilgisi vardır. Ona önünden veya arkasından bâtıl sokulamaz. O her şeyde dayanaktır. Biz onun tefsirinde yanılmayız. Tersine, onun gerçeklerini kesinliğe kavuştururuz. Buna göre, bize itaat edin. Çünkü bize itaat etmek, Allah'a, Peygamber'e ve ulu'l-emr'e itaatle bir arada mütalaa edildiği (ve bu üç itaat yan yana zikredildiği) için farzdır."

Tarihçiler, İmam Hasan'ın (a.s.) Kur'an tefsiri ile ilgili açıklamalarından örnekler rivayet etmişlerdir. Şimdi bu örneklerden birini sunuyoruz:

"Bir gün adamın biri, 'Şahitlik edene ve şahitlik edilene yemin olsun ki…' (Burûc, 3) ayetinin tefsirini öğrenmek için Peygamberimizin (s.a.v.) mescidine geldi. Etrafları kalabalık insanlar tarafından sarılan üç kişi gördü. Her biri, çevresindekilere Peygamberimizden (s.a.v.) işittiği sözleri naklediyordu. Adam bu üç kişiden birine ayetteki, 'şahitlik eden' ile 'şahitlik edilen'den ne kastedildiğini sordu. Bu kişi, 'Şahitlik edenden maksat cuma günü, şahitlik edilenden maksat ise arefe günüdür' dedi. Aynı soruyu diğerine sordu. O da şahitlik edenden cuma gününün ve şahitlik edilenden Kurban Bayramı gününün kastedildiğini söyledi. Adam aynı soruyu üçüncü kişiye sorunca şu cevabı aldı: Şahitlik edenden maksat Resûlullah (s.a.v.) ve şahitlik edilenden maksat kıyamet günüdür. Çünkü yüce Allah: 'Ey Peygamber, biz seni şahit, müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik' (Azhâb, 33) ve kıyametle ilgili olarak da, 'Herkes o günün şahidi olacaktır' (Hûd, 103) buyuruyor.

Soru sahibi adam, sorusunu sorduğu ilk kişinin kim olduğunu sordu. Kendisine, 'Abdullah b. Abbas' cevabı verildi. Sorusunu yönelttiği ikinci kişinin kim olduğunu sordu. 'Abdullah b. Ömer' karşılığını aldı. Üçüncü kişinin kim olduğu sorusuna ise, 'Hasan b. Ali b. Ebi Tâlib' karşılığını aldı." (Hayatu'l-İmami'l-Hasan, 1/362; el-Fusulu'l-Mühimme, İbn Sabbağ el-Mâlikî, s. 160). 

İmam Hasan (a.s.), konuşmalarını ve vaazlarını inceleyenler, Kur'an ayetlerinin nasıl isabetli şekilde delil ve tanık gösterildiklerini somut olarak görürler. Bu da bize onun Kur'an ayetlerinin maksatlarını, sırlarını ve gizli anlamlarını ne kadar derinliğine kavradığını kanıtlar. İlerde aktaracağımız sözleri içindeki bu tür örnekleri göreceğiz.