3. Halife dönemi ve İmam Ali

Hz. Osman, Emeviler'e mensuptu. Onun halife olması Emevioğulları arasında adeta bir bayram coşkusu yaratmıştı.

Ebu Süfyan derhal Osman'ın evine giderek orayı hınca hınç doldurmuş olan Ümeyyeoğuları'na sordu: "İçinizde sizden olamayan biri var mı?" Onlar, "yok" dediler. Bunun üzerine Ebu Süfyan şöyle dedi:

"Ey Ümeyyeoğulları! Bu makamı top gibi birbirinize atın. Ebu Süfyan'ın yemin ettiğine and olsun ki, ne cennet vardır ne de cehennem! Hesap vermek ve ceza görmek de yok. Ben bu egemenliği sizin için arzu ediyordum. Bu egemenlik artık miras olarak sizin çocuklarınıza yetişecektir"

Sonra Hz. Hamza'nın kabrinin başına gitti. Mezarı tekmeleyerek şöyle dedi:

"Ey Ebu Ammare! Uğruna kılıcınla bizimle vuruştuğun din şu anda bizim çocuklarımızın elinde bir oyuncak oldu. Oynuyorlar onunla…" 

Hz. Osman iktidara geldiğinde 70 yaşını geçmişti. Akrabalarına çok düşkündü, onları devamlı surette kayırıyordu.

Kendinden önceki iki halifenin uygulamalarını devam ettirmeye söz vererek hilafete geçmişti; ancak bunu yapmadı.

İbn Haldun, İbn Hallikan, İbn Asem-i Kûfi, Mesudi, İbn Ebi'l- Hadid gibi âlimlerin ifadesine göre: "Osman b. Affan hilafet makamına geçtiğinde Resulüllah'ın sünneti ve Şeyheyn'in (Ebubekir ve Ömer) siretine aykırı hareket etti."

Beytü'l-Mal'dan Ümeyyeoğulları'na yüksek meblağda para ve mal dağıtıyordu.
"… Osman, kendi zamanında fethedilen Ermeni şehirlerinin humusunu (hiçbir şer'i cevaz olamadan) Mervan'a bağışladı. Bunun yanında Beyt'ül-Mal'dan Mervan'a nakit bin dirhem bağışladı. Abdullah b. Halid'e dört yüz bin dirhem, Resulüllah'ın sürgün ettiği Ebu'l As'a yüz bin dirhem, Ebu Süfyan'a iki yüz bin dirhem bağışladı." 

Hakem b. Ebu'l As kimdir?

Hakem b. Ebu'l-As, Hz. Osman'ın amcasıydı. Taberi, İbn-i Esir ve Belazuri Ensab'ın 5. cildinin 17. sayfasında şöyle yazıyorlar:

"Hakem b. Ebi'l As cahiliye döneminde Resulüllah'ın komşusuydu. O dönemde Peygamberi çok incitiyordu. Mekke'nin fethinden sonra Medine'ye gelerek zahirde İslam'ı kabul eti.

Ancak sürekli olarak toplumda Peygamberi tahkir etmeye çalışırdı. Resulüllah yürüdüğünde Hakem, Hz. Peygamberin peşine takılarak gözü, eli, ağzı, burnu ile taklit ve maskaralıklar yapardı. Hatta namazda bile bir takım hareketler yaparak Hz. Peygamberi aşağılamaya çalışırdı…

Resulüllah bu hareketlerinden dolayı ona beddua etti. O kriz geçirip, ahmaklaştı ve yarı deli oldu. Bir gün özür dilemek için Resulüllah'ın evine gitti.

Hz. Peygamber dışarı çıkarak, "Kimse, onun adına özür dilemesin, O, oğlu Mervan ve diğer aile fertleri Medine'yi terk etmelidirler" buyurdu.

Böylece Resulüllah'ın emriyle Taif'e sürüldüler. Ebubekir ve Ömer devrinde Osman onlar için aracı olup, Medine'ye döndürülmelerini istediyse de Ebubekir ve Ömer kabul etmeyip şöyle dediler: "Resulüllah'ın kovduğu ve sürdüğü kimseleri biz geri getirmeyiz."

Mervan b. Hakem

Mervan, babası Hakem b. Ebi'l As birlikte Mekke fethi günü Müslüman olmuştur. Babası sürgün edilince o da Taif'e gitmiş Hz. Osman halife seçildiğinde onu Medine'ye getirmiştir.

Hz. Osman, Mervan'a kızını verdi ve onu katiplik görevine atadı. Kâtiplik görevi, devletin sekreterliği ve halifenin mührünün taşıyıcılığı vazifelerini kapsıyor ve büyük bir önem arz ediyordu. Mervan, Hz. Osman'ın danışmanıydı.

Tarihî kayıtlara göre Mervan, zeki, cesur, hırslı ve hileci bir karaktere sahipti.

İbn-i Sa'd, Tabakat'ta  şöyle yazıyor: "İnsanlar Mervan b. Hakem'i kendisine yaklaştırdığı ve onun sözlerini dinlediği için Hz. Osman'ı ayıplıyorlardı. Halk, Hz. Osman'a isnad edilen pek çok hususu onun emretmediğine, bu yapılanların ancak Mervan'ın şahsi görüş ve tasarrufu olduğuna inanıyorlardı."

Hatta İbn Kuteybe, Hz. Osman'ın Fedek'i Mervan'a ikta olarak verdiğini kaydetmektedir.

Zehebi'nin ifadesine göre; Mervan b. Hakem, Hz. Osman'ın hilafeti boyunca sürekli Hz. Ali'yle sürtüşme halindeydi. Çoğu kez onunla münakaşa etmişti.

Halk aynı zamanda, halifenin İslam topraklarına atadığı valilerin icraatlarından da memnun değildi.

Hicret'in 35. yılında, Osman'ın halifeliği döneminde, Mısır ve diğer bölgelerden yaklaşık 900 kişilik bir grup Medine'ye gelerek valilerinin icraatlarını şikayet etmişler ve bu kişilerin görevlerinden azledilmelerini istemişlerdi. Bu esnada Medine'de çeşitli huzursuzluklar meydana gelmişti.

Hz. Osman, Hz. Ali'ye gelerek bu karışıklığı gidermek için yardın istedi. Hz. Ali ona şöyle dedi:

"Bu karışıklığın sebebinin ne olduğunu biliyor musun? Bunlar hep Mervan b. Hakem, Said b. El-As, Abdullah b. Amir ve Muaviye sayesinde olmuştur. Sen bu kişilerin sözünü dinliyor, bizimkini dinlemiyorsun."

Hz. Osman, "Bundan sonra sizinkini dinleyeceğim" deyince Hz. Ali, Muhacir ve Ensar'ın ileri gelenlerinden bir grupla Mısır'dan gelen heyetin yanına gidip onlarla konuştu.

Hz. Osman, Hz. Ali'nin aracılığıyla Mısır, Kûfe, Basra valilerini değiştireceğine dair söz verince heyetler Medine'den ayrıldılar.

Hz. Ali bu işe kefil olmuştu. Mısırlılar isteklerin yerine getiren ve kendilerinin teklif ettiği Muhammed b. Ebi Bekir'i Mısır valiliğine tayin eden Osman'dan razı olarak Medine'den ayrıldılar.

Yeni Mısır Valisi Muhammed b. Ebu Bekir'le birlikte yola çıkan heyet, yolda siyah bir kölenin hareketlerinden şüphelenerek onu durdurdular. Adam halifenin kölesi olduğunu ve Mısır Valisi'ne bir mektup gönderdiğini söyledi.

Muhammed b. Ebu Bekir mektubu buldu. Mektupta heyette bulunan kişilerin ve Muhammed b. Ebu Bekir'in ve bazı kişilerin öldürülmesi yazılıydı. Ayrıca, "Seni şikayet için bana gelen bu heyetteki kişileri hapset" diyordu.

Mektubu okuyan Mısırlılar topluca Medine'ye geri döndüler. Önce Hz. Ali'nin sonra da Hz. Osman'ın yanına gittiler. Osman'a hitaben, "Sen, bizim hakkımızda bunları yazdın. Allah da senin kanını helal kıldı" dediler.

Hz. Osman mektup olayından kesinlikle haberi olmadığını ifade etti.

Durumun ciddiyetinin farkında olan Hz. Ali, köleyi, bindiği deveyi ve mektubu alarak Hz. Osman'ın evine gitti ve kölenin ve devenin kendine ait olup olmadığını sordu. Osman, "bana aitler" dedi. O zaman Hz. Ali, "Mektubu sen mi yazdın" deyince Osman, "Mektupla ilgim yoktur" dedi.

Hz. Ali bu kez, "Nasıl oluyor da senin kölen, senin devenle, senin hiç bilgin olmadan yola çıkıyor ve senin mührün olan mektubu taşıyor?" diye sordu. Hz. Osman yemin ederek olaydan haberi olmadığını söylüyordu.

Bazı kaynaklarda geçtiğine göre mektup incelenince yazının Mervan'a ait olduğu anlaşıldı. Bu oyunu Mervan hazırlamış, halifenin ağzından bir mektup yazmıştı.

Zira valilerin görevden alınmasını içine sindirememişti. O zaman Hz. Ali ve yanındakiler halifeden Mervan'ın kendilerine teslim edilmesini istemişlerdi. Mervan o sırada halifenin evindeydi. Hz. Osman öldürmelerinden çekindiği için Mervan'ı teslim etmedi.

Bu olayları ele almamızın sebebi Hz. Osman döneminde Emeviler'in siyasi nüfuzunun ne derece arttığını ve bu dönemde Hz. Ali'nin rolünü daha iyi anlamamız içindir.

Başta Hz. Ali olmak üzere ve etrafındaki kişiler Hz. Osman'ı atadığı valiler ve idareciler konusunda devamlı olarak uyarmaktaydı.

Hz. Osman'ın hanımı Naile, Mervan'a tâbi olursa kendi ölümünü hazırlayacağını defalarca kendisine söylemişti.

Hz. Osman, valileri Emeviler'den seçiyordu. Ki bunlar ehliyet-siz, liyakatsiz ve açıkça günah işleyen kimselerdi.

Bunlardan en dikkat çekeni Kûfe Valisi Velid b. Utbe'ydi (Osman'ın üvey kardeşiydi.) Osman onu Kûfe'ye vali tayin etti.

Mesudi, Müruc'uz-Zeheb'de, Resulüllah'ın Velid hakkında şöyle buyurduğunu yazıyor: "O, ateş ehlindendir."

Velid açıkça günah işlemekten çekinmiyordu.

Kûfe'de vali iken bir gece sabaha kadar eğlendi. Sabah ezanı okununca sarhoş bir halde camiye gelerek mihraba geçti. Sabah namazını 4 rekat kıldırdı. Sonra halka, "İsterseniz daha arttırabilirim" dedi.

Bazı kaynaklar şunu da eklemektedir: "Velid, mihrapta kustu, halk çok rahatsız olduğu için onu Osman'a şikâyet etti."

Hz. Ali bu konuda Hz. Osman'a şunları söyledi: "Umeyyeoğulları'nı halka musallat etme. Velid'i valilik makamından alıp, onun hakkında ilahi hükmü icra etmelisin."

Talha ve Zübeyr de halifeden, Velid'e Allah'ın hükmünü uygulamasını istediler. Halife halkın baskısı yüzünden Velid'i görevden aldı, yerine Ben-i Umeyye ağacının dallarından biri olan Sa'd b. As'ı Kûfe Valisi olarak atadı.

Sa'd Kûfe'ye geldiğinde mihrabı, minberi ve Daru'l İmame'yi yıkattı. Velid'i de Medine'ye gönderdi.

Velid'in görevden alınması halkı tamamen yatıştıramadı. Zira halifenin şarap içen kimselere İslam'ın verdiği cezayı Velid'e tatbik etmesi gerekiyordu.

Ancak Osman, kardeşine duyduğu alaka-dan Velid'e güzel elbiseler giydirdi ve onu bir odaya koydu ki ceza orada icra edilsin.

Ancak Velid'i kamçılayarak cezayı icra etmek isteyenler halife tarafından tehdit ediliyordu.

Sonunda Hz. Ali kırbacı eline aldı ve halifenin tehditlerine kulak asmadan Allah'ın hükmünü icra etti.

Halkın, Hz. Osman'a olan eleştirileri had safhadaydı. Taberi bu konuda şunları söylüyor: "Ben halkın çoğunluğunun tahammülü olmadığından Müslümanların halifeye yaptıkları tenkitleri yazmıyorum."

Halifenin zulme varan icraatlarından bıkan halk, Hicri 34'de Medine'ye gelerek Hz. Ali'nin huzuruna vardılar. O'nu aracı kılarak halife Osman'ın yanına gönderdiler.

Hz. Ali, halifeye mümkün olduğu kadar nasihatte bulundu. Bazı valileri ve hakimleri değiştirmesini ve yaptığı uygulamaları tekrar gözden geçirmesini istedi.

Onu bu işlerin doğurabileceği sonuçlar hakkında uyardı. Hatta hayatının tehlikede olabileceğini bile şu sözlerle ona anlattı:

"Allah aşkına sakın bu ümmetin öldürülen lideri olma. Zira söylenene göre bu ümmette bir lider öldürülecektir. Onun öldürülmesiyle kıyamete kadar Katl-u Kıtal (ölüp-öldürülme) olacaktır."  (Prof. Dr. Haydar Baş İmam Ali eserinden)