Türkiye’de 18 yaş ve üstü her dört kadından birisi obez. Ülkemiz yüzde 22.3 obezite oranıyla da Avrupa’da 5. sırada yer alıyor

Obezite ve aşırı kilolu oranı ciddi bir halk sağlığı sorunu. Obezite; hipertansiyon, diyabet, koroner kalp hastalığı ve bazı kanserler gibi kronik hastalıkların riskini de arttırıyor. Veriler 18 yaş ve üstü her altı Avrupalıdan birinin obez olduğunu ve yüzde 50'sinden fazlasının fazla (aşırı) kilolu olduğunu gösteriyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Avrupa bölgesine raporuna göre obezite; yüksek tansiyon, diyet riskleri ve tütünden sonra dördüncü en yüksek ölüm sebebi ve toplam ölümlerin yüzde 13'ünden fazlasına karşılık geliyor. Türkiye de Avrupa'da fazla kilolu ve obezite oranının yüksek olduğu ülkelerden birisi. Kadın obez oranı ile erkek obez oranı farkının en yüksek olduğu ülke Türkiye. Eğitim seviyesine göre fazla kilolu arasındaki farkın en yüksek olduğu ülke de Türkiye.

AB'de yetişkinlerin çoğu aşırı kilolu

AB'nin resmi istatistik ofisi Eurostat'a göre, 2019 yılında AB'de yaşayan yetişkinlerin yüzde 44.8'i normal kiloda iken, yarısından fazlası (yüzde 52.7) aşırı kilolu, yüzde 2.5'i ise düşük kiloluydu. Türkiye'de ise normal kiloda olanların oranı yüzde 38.4; aşırı kilolu oranı yüzde 58.8 ve düşük kilolu oranı yüzde 2.8 seviyesinde. Aşırı kilolu oranında Türkiye, 30 ülke içinde 7. sırada geliyor. Hırvatistan ve Malta (her ikisi de yüzde 64.8) AB'de aşırı kilolu insanların oranının en yüksek olduğu ülkeler.

Bu ülkelerde neredeyse her üç kişiden ikisi aşırı kilolu. Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) ve iki AB aday ülkesi de dahil edildiğinde, bu ülkeleri aşırı kilo oranının yüzde 60 ve üzerinde olduğu İzlanda, Çekya ve Macaristan takip ediyor. Fazla kilolu oranının en düşük olduğu ülkeler İtalya (yüzde 45.7), Fransa (yüzde 47.2) ve Lüksemburg (yüzde 48.4). Bu ülkeler aşırı kilo oranının yüzde 50'nin altında.

Fazla kilolu yetişkinlerin ayrıntılarına bakıldığında, AB'de yetişkinlerin yüzde 16.5'inin obez; yüzde 36.2'sinin obez öncesi olduğu görülüyor. Türkiye'de obez oranı ise yüzde 22.3 oldu. Türkiye obezite oranında Avrupa'da 5. sırada yer alıyor. Birleşik Krallık'ta obezite oranı yüzde 21. AB'de "Dört Büyük" olarak adlandırılan Almanya (yüzde 19) en yüksek obezite oranına sahipken, onu İspanya (yüzde 16), Fransa (yüzde 15) ve İtalya (yüzde 11.7) takip ediyor.

Obezitenin yaygınlığı artıyor

OECD'nin 'Bir Bakışta Sağlık' raporuna göre son yirmi yılda AB'de obezitenin yaygınlığı arttı. Verileri mevcut olan 18 AB ülkesi arasında ortalama obezite oranı 2000 yılında yüzde 11 iken bu oran 2008 yılında yüzde 15'e, 2018 yılında ise yüzde 17'ye yükseldi. 2008 ve 2017/18 yılları arasında Kıbrıs ve Macaristan hariç neredeyse tüm ülkelerde obezite oranı yükseldi. Bu dönemde obezite oranında en büyük artış dört İskandinav ülkesinde görüldü: İzlanda (6.5 puan), Finlandiya (4.3 puan), Norveç (4.2 puan) ve İsveç (3.8 puan).

Kadınlarda obezite daha hızlı artıyor

OECD verisinde Türkiye yer almıyor ancak TÜİK verilerinden değişimi görmek mümkün. TÜİK verisi 15 yaş üstü nüfusu kapsıyor. Buna göre 2008 yılında Türkiye'de erkeklerde obez oranı yüzde 12.3 iken bu oran 2022'de yüzde 16.8'e çıktı. Aynı dönemde kadınlarda obez oranı ise yüzde 18.5'ten yüzde 23.6'ya çıktı.

Cinsiyet, aşırı kilolu olma oranlarını açıklamada önemli bir değişken. Aşırı kilolu oranı 33 Avrupa ülkesinin tamamında erkeklerde kadınlardan daha yüksek. 2019 yılı verilerine göre AB'de erkeklerin yüzde 60.2'si aşırı kiloluyken, bu oran kadınlarda yüzde 45.7'dir. Türkiye'de ise bu oran erkeklerde yüzde 59.8; kadınlarda ise yüzde 57.8 seviyesinde. Türkiye 2 puan ile Avrupa'nın tersine fazla kilolu oranı kadın ve erkeklerde birbirine oldukça yakın.

Avrupa'da 30 ülke içinde kadın obez oranının en yüksek olduğu ikinci ülke Türkiye. Türkiye'de 18 yaş ve üstü her dört kadından birisi (yüzde 26.1) obez. Erkeklerde ise obezite oranı yüzde 18.3. Fark ise 7.8 yüzde puan. 30 ülkenin 11'inde obez oranı kadınlarda erkeklerden daha yüksek. Ancak Türkiye bu alanda açık ara zirvede yer alıyor.

Eğitim arttıkça obez oranı düşüyor

Eğitim seviyesi için de net bir model söz konusu. AB'de eğitim seviyesi yükseldikçe aşırı kilolu ve obez kişilerin oranı düşüyor. 2019 yılında, düşük eğitim seviyesine sahip olanlar arasında aşırı kilolu yetişkinlerin oranı yüzde 59 iken, bu oran orta eğitim seviyesine sahip olanlar için yüzde 54 ve yüksek eğitim seviyesine sahip yetişkinler için yüzde 44'tür.

Benzer şekilde, AB'de düşük eğitim düzeyine sahip yetişkinlerin yüzde 20'si, orta eğitim düzeyine sahip yetişkinlerin yüzde 17'si ve yüksek eğitim düzeyine sahip yetişkinlerin yüzde 11'i obezdir. Düşük ve yüksek seviyeler arasındaki eğitim farkı, aşırı kilolu nüfusta önemli ölçüde değişmektedir. Norveç'te 4.6 puan ile Türkiye'de 36.5 puan arasında değişmektedir. Bu rakam AB'de 20.8 puan olarak gerçekleşmiştir.

Obezite nasıl hesaplanıyor?

Vücut kitle indeksi (VKİ), kilo ve boy verilerinin mevcut olduğu durumlarda yetişkinler (18 yaş ve üzeri) için en faydalı obezite ölçüsü olarak kabul ediliyor. VKİ; vücut ağırlığının (kg), boy uzunluğunun metre cinsinden karesine bölünmesiyle hesaplanıyor. VKİ 18.50'den küçükse zayıf (düşük kilolu), 18.50 - 25 arasındaysa normal, 25'den büyükse fazla (aşırı) kilolu,  30 ve daha yüksekse obez olarak niteleniyor.