Trump şimdi de İran krizi çıkarıyor

Cuma günü ülkesinin İran'la ilgili yeni stratejisini açıklayan ABD Başkanı Donald Trump, yine bir krizin fitilini ateşledi.

Cuma günü yaptığı konuşmada ABD'nin İran'la nükleer anlaşmadan 'şimdilik' ayrılmayacağını belirten Trump, "Eğer Kongre ve müttefiklerimizle bir çözüme ulaşamazsak o zaman anlaşma iptal edilecek. Anlaşma inceleme altındadır ve herhangi bir zamanda bizim katılımımız, Başkan olarak tarafımdan iptal edilebilir" dedi.

Bu açıklamayı yaptığı konuşmasında İran'a karşı daha sert bir tutum içine girdiklerini vurgulayan Trump, "Stratejimizi uygulamaya, geç kalmış bir adım olan İran Devrim Muhafızları ordusuna sert yaptırımlar getirmekle başlıyoruz. Hazine Bakanlığını, tüm Devrim Muhafızları'na daha ileri yaptırımlar getirmesi konusunda yetkilendiriyorum" ifadelerini kullanmıştı.

Trump'ın bu açıklamalarıyla ABD, 2015'ten bu yana ilk kez, "İran'ın anlaşma koşullarına uyduğunu" kabul etmediğini resmen açıklamış oldu.

Söz konusu nükleer anlaşma, 2015 yılında İran ve Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya ile Almanya (P5+1 ülkeleri) arasında imzalandı. Anlaşma kapsamında İran'ın nükleer programını dondurması karşılığında, ambargoların kısmen kaldırılmasını öngörülüyordu.

Trump'tan bekleniyordu

Trump'ın başkan seçilmeden önce seçim kampanyası döneminde en çok itiraz ettiği konulardan biri İran ile P5+1 ülkeleri tarafından 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmaydı. Başkan seçildikten sonra da birçok konuşmasında İran'la nükleer anlaşmayı "ABD tarihinde yapılmış en kötü anlaşmalardan biri" olarak niteleyen Trump, Tahran konusunda sert adımlar atacağı mesajını veriyordu.

Yeni İran stratejisini açıkladığı konuşmasında bu görüşünü yineleyen Trump, "Birçok kez söylediğim gibi İran'la nükleer anlaşma, ABD'nin katıldığı en kötü ve tek taraflı anlaşmalardan biridir" dedi.

ABD Başkanı Trump şunları söyledi: "İran anlaşması, kendi tanımı gereği, bölgesel ve uluslararası barış ve güvenliğe katkı sağlayacaktı. Ancak, İran anlaşmanın ruhuna bağlı kalmadı. Buna karşılık yeni yol haritamızı açıklıyorum. İlk olarak, rejimin istikrarsızlaştırıcı adımlarını ve teröre verdiği desteği engellemek için müttefiklerimizle birlikte çalışacağız. İkinci olarak, terörün finansmanını engellemek amacıyla İran rejimine yeni yaptırımlar getireceğiz. Üçüncü olarak, rejimin, bölgeyi tehdit eden füze ve silahlarının yaygınlaştırması konusuna yakından bakacağız. Ve son olarak, rejimin nükleer silaha sahip olabileceği tüm seçenekleri reddedeceğiz."

'ABD'den başka bir şey beklemiyorduk'

Yeni İran stratejisini açıklayan Trump'a tepki gösteren İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani de ülkesinin çıkarlarını koruduğu müddetçe anlaşmaya sadık kalacaklarını söyledi. Ruhani, Trump'ın konuşmasıyla ilgili yorumunda 'şaşırmadıklarını' ima etti.

Cumhurbaşkanı, "Bugün duyulanlar ABD'de yıllardır söylenen asılsız iddiaların tekrarından başka bir şey değil. İran halkı da sizden başka bir şey beklemiyordu zaten" diyerek tepkisini gösterdi.

Arap ülkeleri de ABD ve İsrail izinde

ABD Başkanı Trump'ın açıkladığı "yeni İran stratejisine" jet bir hızla İsrail, Suudi Arabistan, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Yemen'den destek gelmesi dikkat çekti.

İlk destek İsrail'den geldi. İran'ın anlaşma koşullarına uymadığını açıklayan Trump'ı tebrik eden İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, "Başkan Trump'ı cesur kararından dolayı tebrik ederim. Nitekim İran terör rejimine, cesurca karşı çıktı" açıklamasında bulundu.

İsrail'i Suudi Arabistan izledi. Suudi Arabistan resmi haber ajansı SPA, Suudi Arabistan'ın, Trump'ın duyurduğu yeni İran stratejisini memnuniyetle karşıladığı belirtildi. Suud'u diğer Arap ülkeleri takip etti. Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Yemen ABD'nin yeni İran stratejisine tam destek verdiklerini duyurdu.

Suudi Arabistan Krallığı'nın Ankara Büyükelçiliği'nden yapılan açıklamada, "Sayın ABD Başkanı'nın bu hususta izlemekte olduğu vizyonu ve İran'nın bölgedeki düşmanca politikası ile yaklaşımları başta olmak üzere ortak sorunlarla mücadelede ABD'nin bölgedeki müttefikleri ile işbirliğini sürdürmekteki kararlılığını takdir etmektedir" dendi.

ABD'ye karşı çıktılar

Ortadoğu'da yeni bir krizin fitilini yakan Trump'ın yeni İran stratejisine Avrupa ülkelerinden tepki geldi. Almanya, İngiltere, Fransa ve AB, ABD'nin açıkladığı "yeni İran stratejisine" karşı İran ile nükleer anlaşmanın devam etmesi yönünde açıklamalar yaptı.

Birleşik Krallık Başbakanı Theresa May, Almanya Başbakanı Angela Merkel ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, İran'la nükleer anlaşmasının devam etmesi konusunda kararlı olduklarını açıkladı.

Üç liderin çalışma ofisiden yapılan açıklamada üç ülkenin liderleri olarak, ABD Başkanı Donald Trump'ın İran'la yapılan nükleer anlaşmayı onaylamamak yönündeki kararının olası sonuçları konusunda endişeli olunduğu vurgulandı. Avrupa Birliği (AB) Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini de İran'ın nükleer faaliyetlerine ilişkin anlaşmanın tek taraflı olmadığını belirterek, ABD Başkanı Donald Trump'ın iptal etme yetkisinin bulunmadığını söyledi.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, telefonda görüştüğü İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'ye Fransa ve Avrupalı müttefiklerinin İran ile yapılan nükleer anlaşmaya bağlı kalacaklarını bildirdi. Çin ise Trump'ın bu adımının ardından sessiz kalsa da daha önceki açıklamalarında ABD'yi anlaşmaya taraf kalmaya davet etmişti.

Rusya anlaşmaya bağlı kalacak

Rusya Dışişleri Bakanlığı da Trump'ın İran karşıtı tutumuna tepki gösterdi. Rusya'dan yapılan açıklamada, ABD Başkanı Donald Trump'ın İran'ın nükleer anlaşmaya uyumluluğunu onaylamama kararından dolayı üzüntü duyulduğu belirtildi.

Açıklamada, tehdit dili ve düşmanlığın uluslararası ilişkilerde yerinin olmadığına vurgu yapılarak, 'Rusya'nın nükleer anlaşmaya bağlı kalacağına' yer verildi. Bu arada Rusya Dışişleri Bakanı Yardımcısı Sergey Ryabkov, ''Rusya Kapsamlı Ortak Eylem Planı'na (KOEP) bağlılığını sürdürmekte, anlaşmayı korumaktadır ve anlaşma kapsamındaki sorumluluklarını yerine getirecektir. Tüm tarafları aynı davranışı sergilemeye davet ediyoruz. Bu anlaşmanın büyük bir potansiyeli olduğunu ve gerekliliklerinin tamamının yerine getirilmesi gerektiğini düşünüyoruz'' dedi.

Ryabkov, yaptığı açıklamada, "Washington'un aldığı kararlar dikkate alınınca, Amerikalı meslektaşlarımızla görüşmemizin ne kadar faydalı olacağına ilişkin şüphelerimiz oluşuyor. Yine de biz Amerika'nın İran konusunda aldığı önlemlerin yanlış olduğunu anlatmak için elimizden geleni yapacağız" dedi.

İran tam denetleniyor

ABD'nin İran kararına bir tepki de Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'ndan (UAEA) geldi. UAEA Genel Sekreteri Yukiya Amono, ajansın İran'a yönelik yürüttüğü nükleer gözlem ve doğrulama programına ilişkin, "Şu anda İran, dünyanın en sağlam nükleer doğrulama sistemine tabidir" ifadesini kullandı.

Amono, UAEA'nın doğrulama ve izleme faaliyetlerinin tarafsız ve objektif bir şekilde JCPOA ve standart koruma önlemleriyle tanımlanan usullere uygun olarak yürütüldüğünü ifade etti. Ajansın İran'a yönelik nükleer gözlem ve doğrulama programının gayet etkili olduğunu vurgulayan Amono, "Şu anda İran, dünyanın en sağlam nükleer doğrulama sistemine tabidir." değerlendirmesinde bulundu.

İran'ın UAEA ile Kapsamlı Korunma Anlaşması için ek protokolü geçici olarak uygulamaya koyduğunu hatırlatan Amono, "Söz konusu protokol, denetmenlerimize İran'da bilgi edinme ve istenilen yerlere daha geniş erişim imkanı tanıyan güçlü bir doğrulama aracıdır. Şimdiye kadar UAEA ziyaret etmesi gereken tüm yerlere girebilmiştir" ifadelerini kullandı.

Krizde üç ihtimal var

Trump'ın açıkladığı yeni İran stratejisi ile birlikte bundan sonrası için kulislerde üç senaryo konuşuluyor. Bunlardan ilki, Trump yönetiminin, İran'ın anlaşmaya uymadığını vurgulasa da, anlaşmanın yürürlükte kalması için Kongre'den Tahran yönetimine yaptırım uygulamamasını isteyebilir.

Hem Trump'ın hem de Dışişleri Bakanı Rex Tillerson'ın açıklamaları bu senaryonun ağırlık kazandığını gösteriyor. İkincisi, ABD yönetiminin Kongre'den yaptırım uygulamamasını istemesi ancak anlaşmanın yeniden müzakere edilmesi için harekete geçmesi.

 Üçüncü ihtimal de Kongre'nin İran'a uyum göstermediği için yeni yaptırımlar yürürlüğe sokarak, anlaşmanın sona ermesiyle sonuçlanacak bir süreci başlatması.