Şanlıurfa mimarisini taşlar süslüyor

Şanlıurfa ve çevresinde ağaç malzemenin bulunmayışı, taşın mimaride hakim malzeme olarak kullanılmasına neden oluyor. Halk arasında "havara taşı" olarak adlandırılan kireç oluşumlu taşlar, Şanlıufra'nın kent dokusuna şekillendiriyor Urfa taşının işlemeye son derece elverişli olması, mimaride zengin bir taş süsleme geleneğinin doğmasına yol açıyor.Urfa taş süslemeciliğinde kullanılan motif grupları incelendiğinde, İslam süsleme sanatlarının bitkisel, geometrik, bitkisel geometrik karışımı, figürlü ve hat yazı sanatı ile süsleme gibi ana gruplarına yer verildiğini görüyoruz. Bu ana gruplar içerisinde yer alan motifler geniş bir repertuvar zenginliğine sahip. Öyle ki, İslam süsleme sanatında yer alıp da Urfa taş süslemeciliğinde bulunmayan motif hemen hemen yok gibidir. Urfa taş süslemeciliğinde görülen bu motif zenginliğinin yanında teknik zenginlik de dikkat çekiyor.  Taş süsleme sanatı tekniklerinden olan kakma, kabartma, şebekeli oyma, çizikleme ve negatif (oyma) tekniklerinin tamamına Şanlıurfa taş süslemeciliğinde yer verilmiştir. İslami dönem taş süslemeciliğinin Şanlıurfa'daki en eski örnekleri 8. yüzyılda Emevi ve Abbasi hakimiyetine giren Harran'da görülmektedir. 744-750 yıllarında Harran'ı başkent yapan Emevi hükümdarı II. Mervan tarafından inşa ettirilen Harran Ulu Camii'nde İslam Sanatı'nın şahaser örneklerinden sayılacak taş süsleme örnekleri bulunmaktadır. Şanlıurfa evlerinde anıtsal süslemeAdeta taş süsleme eserleri müzesi görünümündeki Harran, kemer ve sütu başlıklarına tamamen Selçuklu geleneğine bağlı olarak dantel gibi işlenmiş arabesk kompozisyonlar ile bordürler başlıbaşına bir inceleme teşkil edebilecek derecede repertuvar zenginliği göstermektedir.Şanlıurfa mimarisinin önemli bir bölümünü oluşturan evlerdeki taş süsleme anıtsal eserlere nazaran daha zengin bir durumdadır. Hiç süslemesi bulunmayan çok sayıdaki cami, han, hamam gibi anıtsal eserlere karşılık süslemesiz bir eve rastlamak hemen hemen mümkün değildir. Anıtsal eserlerde geometrik süsleme hakim olmasına rağmen, evlerde mahalli üsluptaki bitkisel süsleme ağırlıktadır. Ancak, evlerin duvarlarındaki rozetler üzerinde görülen geometrik süslemeler bir araya toplandığında zengin bir çeşitlilik gösterir.Şanlıurfa evlerindeki taş süslemeler, sokak kapısı alınlıklarında, odaların avluya bakan cephelerinde, eyvan kemerlerinin kilit taşlarında, tonozların kilit taşlarında ve ışık takalarında (pencere) yoğunluk göstermektedir. Bilhassa eyvan kemerlerinin kilit taşlarında ve ışık takalarında şebekeli oyma tekniği kullanılmıştır.Urfa camilerinden Nimetullah, Yusuf Paşa ve Hızanoğlu camilerinin mihrapları çevresinde görülen geometrik geçmeli bordürler anıtsal eserler üzerindeki taş süslemenin en önemli örneklerini teşkil etmektedir. Ve fakat, Urfa mimarisinin vazgeçilmez unsurlarından olan taş süslemeciliği, günümüzde mimarinin betonarmeye dönüşmesiyle terk edilmiş bir durumda...