Örtülü kamu ihalelerinin devlete faturası büyük

Danıştay'ın, Kanal İstanbul geçişi kapsamında Halkalı-Ispartakule arasında yapılacak demiryolu hattının pazarlık usulü yöntemiyle ihaleye verilmesini hukuka aykırı bulmasının ardından gözler şimdiye dek 'pazarlık usulü' de dahil istisnai yollarla verilen ihalelere çevrildi. Kamu İhale Kanunu'nun 21/b bendine göre doğal afetler, salgın hastalıklar, can ve mal kaybı tehlikesi gibi önceden öngörülemeyen veya yapım tekniği açısından özellik arz eden hallerin ortaya çıkması halinde ihaleler acil bir şekilde pazarlık usulüyle yapılabiliyor. Pazarlık usulüyle yapılan ihalelerde ihale koşullarına, kime, nasıl ihale verildiğine ilişkin bilgiler kamuoyuyla paylaşılmıyor. İlanı yapılmayan bu ihalelerde ihale dokümanı sadece davet edilen kişilere verilirken; muhtemel usulsüzlüklere karşı şikâyet başvurusu imkânı da ortadan kalkıyor. CHP Mersin Milletvekili Ali Mahir Başarır, "Bugüne kadar açılan birçok davada sonuç alınmadı. Ama en son Danıştay 13. Dairesi bir karar verdi. 'İvedi bir durum yoksa sel, felaket deprem yoksa, olağanüstü bir hal yoksa 21/b'yi kullanamazsın' dedi. Demek ki bu kararla birçok ihalenin usulsüz olduğu ortaya çıktı" diye konuştu.


Yüzde 40'ı kapalı kapılar ardında

Kamu İhale Kurumu'nun resmi istatistiklerine göre 2021 yılında bu kapsamda yapılan ihalelerin toplam tutarı 300 milyar 672 milyon 975 bin TL'yi buluyor. Uluslararası Şeffaflık Örgütü Türkiye Temsilcisi Oya Özarslan, bu ihalelerin sadece yüzde 59.83'ünün açık ihale usulüyle yapıldığına dikkat çekiyor. Özarslan'ın verdiği bilgiye göre 2021'de yapılan ihalelerin yüzde 11'i istisna, yüzde 4.39'u doğrudan temin, yüzde 1.55'i belli istekliler arasında, yüzde 23.21'inin ise pazarlık usulü şeklinde yapıldı. Açık ihale usulüyle yaklaşık 180 milyar liralık ihale yapılırken, pazarlık usulüyle yaklaşık 70 milyar, istisna kapsamında 33 milyar, doğrudan teminle 13 milyar, belli istekliler arasında 4.7 milyar TL'lik ihale gerçekleştirildi. İhalelerin neredeyse dörtte birinin pazarlık yöntemiyle yapıldığını vurgulayan Özarslan, "Devlet tarafından yapılan toplam mal hizmet alımının yüzde 40'ı kesinlikle açık ihale sistemine uğramadan geçiyor. İstisna dediğiniz şeyler yüzde 1-2'dir, üç beştir filan. Hadi 8-10'dur. Ama böyle yüzde 40 küsuruna yakın istisna yapmak aslında bu kadar bir kısmın kesinlikle gözlerden uzak, şeffaflıktan uzak bir şekilde yapıldığını gösteriyor bize" diye konuştu.

Şehir hastaneleri ihaleleri de böyle yapıldı

Şeffaflık Örgütü'ne göre Kamu İhale Kanunu kapsamı dışında kalan ve Yap İşlet Devret ya da Kamu Özel İşbirliği kanunları çerçevesinde yapılan mega projeler de dahil edildiğinde açık ihale oranı yüzde 50'nin altına düşüyor. Antalya, Ordu, Şanlıurfa şehir hastaneleri, BOTAŞ'ın Ambarlı doğalgaz hatlarının iyileştirmesi ya da Aksaray-Ulukışla demiryolu hattı gibi projeler son dönemde 21/b pazarlık usulüyle verilen ihalelerden birkaçı. Şehir hastanelerinin yapımına ilişkin ihaleler 2019 yılına kadar Kamu Özel İşbirliği çerçevesinde yapılıp Kamu İhale Kurumu kapsamı dışında tutulurken, 2019'dan sonra bu kapsama dahil edilmişti. 

150 milyar dolarlık ihale aldılar

Dünya Bankası'nın yaptığı çalışmaya göre altyapı yatırımında dünyada en çok kamu ihalesi alan 10 büyük şirketin içinde Türkiye'den hükümete yakınlığı ile bilinen Limak Holding, Cengiz Holding, Kolin, Kalyon ve MNG Holding de yer alıyor. Bu şirketlerin köprü, otoyol, havaalanı, şehir hastaneleri gibi projelerin ihalelerini aldığı biliniyor. Ali Mahir Başarır, "Beşli çete olarak adlandırdığımız bu şirketler, son yıllarda kamunun en büyük belası. Özellikle Kamu İhale Kanunu'nun 21/b maddesiyle verilen ihalelerde inanılmaz bir artış var" diye konuştu. Bu şirketlerin son yıllarda devletten almış olduğu ihale toplamının 150 milyar dolar olduğunu söyleyen Başarır, bunun Türkiye'nin bütçesini kat kat aşan bir rakam olduğunu vurguladı. YENİ MESAJ / DW