Hz. Mâsume’nin türbesinin tarihçesi

Hz. Mâsume'nin (s.a.) pak vücudu eskiden "Babilân" adı verilen bugünkü yerine defnedildiğinde Eş'arîler mezarın üzerine hasırdan gölgelik yaptılar.

Hicrî III. yüzyılın ortalarında İmam Cevad'ın (a.s.) kızı Zeyneb, buraya gelerek türbeye alçı, çimento ve taştan bir kubbe yaptırdı.

Zamanla ilk kubbenin yanına iki kubbe daha yapıldı. Üçüncü kubbenin altına da İmam Cevad'ın (a.s.) kızı Zeyneb defnedildi.

Bu üç kubbe Hicrî 457 yılına kadar vardı. Aynı yıl büyük âlim Şeyh Tûsî'nin (ö. 460 H.) teşviki ile Büyük Tuğrul'un veziri Mir Ebulfazl Irakî, bu kubbelerin yerine büyük bir kubbe yaptı.

Safevîler dönemi

Türbe, Safevî hânedanlığına kadar eski şekliyle kaldı. Yani o dönemler Hz. Mâsume'nin türbesi ve bugünkü eyvanları yoktu. Eski ve yeni avlular da henüz yapılmamıştı. Hz. Mâsume'nin (s.a.) mukaddes türbesinin büyük bir bölümü Safevîler döneminde onarıldı.

Hicrî 925 yılında I. Şah İsmail, türbenin kuzeyinde yer alan Altın Eyvan'ı yaptırdı. Eski Avlu'nun (küçük avlu) da temelini attı. Şah İsmail'den sonra I. Şah Tahmasb, seramikten bir zerih yaptı. Eski avluya bitişik olan Feyziye Medresesi'nin güneyindeki eyvan da onun eseridir.

1077 yılında Şah Sufî, bugün Tabatabaî Mescidi adı verilen ve eskiden çatısı ve kubbesi bulunmayan kadınlar avlusunun kubbesini yaptı.

Türbenin güneyinde yer alan bu avlu, Şah Abbas, Şah Süleyman ve Şah Sultan Hüseyin'in mezarlarına giden özel yol oldu.

Daha sonra Şah Abbas, türbeye beyaz çelikten bir zerih yaptırdı. Günümüzdeki zerih, aynı zerih olmakla beraber üzerine daha sonra gümüş kaplamalar ilave edilmiştir. 

Kacarlar dönemi

Safevî hânedanlığının ardından Kacarlar dönemine kadar türbe ve etrafında önemli bir değişiklik olmadı.

Hicrî 1218 yılında Fethali Şah on iki bin kerpiç ile kubbeyi yenileyerek üzerini altınla kapladı. 1236 yılında da Mescid-i Balaser inşâ edildi.

1275 yılında Şah Abbas'ın beyaz çelikten yaptırdığı zerihe gümüş kaplama yapıldı. 1276 yılında Şah İsmail Safevî Eyvanı, altınla kaplandı. Hicrî XIII. yüzyılın sonlarına doğru İbrahim Emin Sultan, Yeni Avlu'nun (büyük avlu) temelini attı.

Daha sonra oğlu İran Sadrazamı Mirza Ali Asker Han Atabey, Nasruddin Şah saltanatı sonlarına doğru Hicrî 1303 yılında avlunun inşasını tamamladı.Harem-i Şerif'te altın, gümüş, mine ve ayna işlemeleri; nesh, nestalik, şikeste, kûfi ve sülüs gibi hat sanatları ve buna benzer onlarca zarif sanat sergilenmiş, bu güzellikler Harem'in hemen hemen her köşesine en güzel şekliyle işlenmiştir.

Gerçektende Harem'in bütün işlerinde özel bir manevî hava görülmektedir. Bu manevî görüntülerden biri, televizyondan da naklen yayınlanan taklit mercilerinin ve âlimlerin katılımıyla gerçekleştirilen Hz. Mâsume'nin türbesinin içinin tozlarının silinmesi sahnesidir.

Bu melekutî sahne, aynı zamanda Hz. Mâsume'nin (s.a.) ağabeyi İmam Rıza'nın (a.s.) Harem-i Şerif'inde yapılan, O Hazretin türbesinin temizlenmesi sahnesini anımsatmaktadır.

Sözün kısası şu ki: Hz. Mâsume'nin (s.a.) görkemli Harem'i, bütün ihtişamıyla Kum şehrinin hemen hemen merkezinde yer almaktadır. O, bu toprakların bedendeki ruhu ve parlayan güneşi; İslam ülkelerinden gelen on binlerce meftun aşığın ziyaretgâhı olmuştur.

Âşura, Erbaîn, Nevruz vb. gibi özel gün ve bayramlarda Harem ve etrafı, uzaktan-yakından gelen bu kutsal dergâhın insanlarıyla dolup taşmaktadır.

Hz. Mâsume'nin mezarının yapılışı

Hz. Mâsume'nin cenazesi Hicret'in 201. yılında eski adı Babilan olan yere defnedildikten sonra mezarın üzerine hasırdan bir gölgelik, bir süre sonra da üzerine sade bir kubbe yapılmıştır.

Tarihten anlaşıldığına göre; Hz. Mâsume'nin kabri, Hicrî 350 yılına kadar önemli bir değişikliğe uğramadan öylece kalmıştır. Hicret'in 413. yılında Hz. Mâsume'nin mezarı güzel çinilerle süslendi. Hicrî 525'de eski kubbe söktürülüp yerine muhteşem bir kubbe yaptırıldı. Ve kubbe güzel çinilerle döşettirildi.

Hicret'in 925. yılında da Harem'in kuzey kısmının eyvanı yaptırılarak, eski avlunun planı hazırlandı ve mezarın üzerine çiniden bir zarih (şebeke) yaptırıldı.

Hicret'in 1077 yılında, Şah Abbas tarafından beyaz çelikten bir zarih (şebeke) kabrin üzerine yaptırıldı. 1275 yılında çelik zarih gümüşle kaplatıldı. Şimdiki zarih ise, 1328 Hicrî Kamerî yılında, tümü gümüşten yapılmıştır. Şöyle ki; eski zarihte olan beş bin halis miskal gümüşe, türbenin hazinesinde bulunan kırk üç bin miskal halis gümüş eklenerek bugünkü zarih yapılmıştır. 

Hicrî 1218'de kubbe altınla kaplatıldı. 1239 yılında Balaser Mescidi (kabrin baş tarafındaki cami) yapıldı. 1276 yılında da eski bahçenin eyvanı altınla kaplatıldı.

Hicrî 13. asrın sonlarında yeni avlunun planı hazırlandı ve yapımı Hicrî 1303 yılında tamamlandı. 

Hz. Mâsume'nin mukaddes mezarının bulunduğu muhteşem bina, birbirine bitişik ve büyük kapılarla birbiriyle ilişkili üç avluyla çevrilidir. Bu avluların ikisi Hz. Mâsume'nin mezarlığına ait eski ve yeni avlular olup bunların etrafı medrese usulü hücrelerle çevrilidir.

Hücrelerin ön cephesi çinilerle kaplıdır bu çinilerin üzerine Ehl-i Beyt'in methiyle ilgili çeşitli şiirler yazılıdır. Diğer avlu ise, Hz. Mâsume'nin mezarına bitişik olan Mescid-i Azam'a aittir. Büyük avlu ve Mescid-i Azam'ın avlusunun ortasında iki büyük havuz bulunmaktadır ve avluların diğer yerleri ise büyük düz siyah taşlarla döşenmiştir.

Türbenin asıl bölümünün üzerinde altın kaplı büyük bir kubbe ve çini döşeli dört büyük minare bulunmaktadır. Mezar içindeki şebeke de altın kaplı büyük kubbenin altında yer almaktadır.

Bu bölüme bitişik olan diğer üstü kapalı alanlar ziyaretçilerin çeşitli ibadi amellerini yerine getirebilmeleri için, gerekli sahayı sağlayan, Tabatabai, Mutahharî, Balaser ve Azam mescidleridir. Binanın iç duvarlarının yukarı bölümlerinde ise çiniler üzerine yazılmış birçok hat eseri mevcuttur. Bunlarda genelde Kur'an-ı Kerim'den bazı sûre ve âyetler veya Resûlullah'ın Ehl-i Beyt hakkındaki hadisleri yazılıdır.

Örneğin, Hz. Mâsume'nin kabrinin çevresindeki çinilerin üzerine yukarıdan aşağıya kadar, Kûfî hattıyla Yasin, Tebareke, Gaşiye ve Kadir sûreleri yazılmıştır. Mezarın mihrab şeklinde olan üst kısmının etrafında Ayet el-Kürsî yazılı olup ortasında ise şu söz yer almıştır:

"Mûsâ b. Ca'fer'in kızı Fâtıma, 201. yılda vefat etmiştir. Mübarek zarihi ise, Muzaffer b. Ahmed b. İsmail yaptırmıştır. Bu yazıyı Muhammed b. Tahir 2 Receb H. 652. yılında yazmıştır." 

Küçük avluya açılan altın eyvanın duvarındaki çivit renkli çininin üzerine, Ehl-i Sünnet âlimleri tarikiyle naklolunan bir hadis sülüs hattıyla yazılıdır.

Ehl-i Sünnet'in âlimlerinden olan Zemahşerî, Keşşaf Tefsiri'nde ve Salebî, Keşfü'l-Beyan Tefsiri'nde, Resûlullah'ın (s.a.a.) şöyle buyurduğunu rivayet ediyorlar:

"Bilin ki, kim Âl-i Muhammed'in (Ehl-i Beyt'nin) sevgisi üzere ölürse şehid olarak ölmüştür.

Bilin ki, kim Âl-i Muhammed'in sevgisi üzere ölürse, günahları bağışlanmış olarak ölmüştür.

Bilin ki, kim Âl-i Muhammed'in sevgisi üzere ölürse, kâmil imana sahip bir mü'min olarak ölmüştür.

Bilin ki, kim Âl-i Muhammed'in sevgisi üzere ölürse, ölüm meleği ve daha sonra da Nekir ve Münker onu cennetle müjdelerler.

Bilin ki, kim Âl-i Muhammed'in sevgisi üzere ölürse, süratle cennete gider.

Bilin ki, kim Muhammed ve Âl-i Muhammed'in sevgisi üzere ölürse, Allah-u Teâlâ onun kabrinden cennete iki kapı açar.

Bilin ki, kim Muhammed ve Âl-i Muhammed'in buğzu üzere ölürse, kıyamet günü iki gözünün arasına 'Allah'ın rahmetinden ümitsizdir' yazılmış olduğu halde gelir.

Bilin ki, kim Âl-i Muhammed'in buğzu üzere ölürse, kâfir olarak ölmüş olur.

Bilin ki, kim Âl-i Muhammed'in buğzu üzere ölürse, cennet kokusunu alamaz."

Şüphesiz Resûlullah (s.a.a.) doğru buyurmuştur.  (Prof. Dr. Haydar Baş Hz. Zeyneb, Hz. Masume eserinden)