Ehl-i Beyt dostlarına karşı uygulanan siyaset

İmam Rıza fiilen imamlık vazifesini üstlendiği dönemde on yıl Hârun Reşid'in yönetimine tanıklık etti. Bu dönem Hicri 183 tarihinden 193 tarihine kadar sürdü.

Bu dönemde İmam Mûsa Kâzım'ın zehirlenmesi sebebiyle halkta oluşması muhtemel tepkiye karşı Hârun Reşid İmam Rıza'ya kaşı açıktan cephe almadı. Zira henüz Mûsa Kâzım'ın ölümünün üstündeki şüpheler henüz dağılmış değildi.

Bu sebepledir ki, Hârun Reşid, Mûsa Kâzım vefat ettiğinde komutanları, kâtipleri, Hâşimîleri ve kadıları topladı ve İmam'ın yüzünü onlara göstererek, "Zehirlendiğine dair bir belirti görüyor musunuz?" diye sordu. 

Belki bu nedenle Hârun Reşid'in dönemi İmam Rıza açısından selametli bir dönem oldu. Ancak, bu dönemin geneline baktığımızda şunları görürüz:

Bilindiği gibi, Abbasiler, iktidarlarını korumak için hiçbir muhalif harekete müsamaha göstermiyorlardı. Tarihî belgeler bunun sayısız örnekleriyle doludur. Hârun Reşid'in dönemi de aynı şekilde geçmiştir.

Bir defasında Hârun Reşid halka hitap ederken birisi ayağa kalkarak, "Yapmayacağınız şeyleri söylemeniz, Allah katında büyük bir nefretle karşılanır"   ayetini okudu. Hârun, bu adama yüz kırbaç vurulmasını emretti. 

Hicri 188 tarihinde Hârun Reşid, Ahmed b. İsa el-Alevî'nin yakın adamlarından birini yakaladı. Bu adam el-Alevî'nin nerede olduğunu söylemediği için doksan yaşını geçkin olduğu halde dövülerek öldürüldü. 

Hârun Reşid, Yahya b. Abdullah'ı önce sürgün etti, ardından can güvenliği vererek geri getirdi. Adam yanına getirilince önce hapse attırdı. Ve ölünceye kadar hapiste kalmasını emretti. Adam ölünceye kadar hapiste kaldı. Söylendiğine göre, hapishane görevlisi günlerce ona yiyecek ve içecek verilmesini engellediği için açlıktan öldü. 

Yine, Hârun Reşid'in zamanında Hz. Ali'nin soyundan gelen altmış kişi onun emriyle öldürüldü. Ve yine onun emriyle cesetleri Tûs'ta bulunan bir kuyuya atıldı. 

Hz. Ali'nin soyundan gelenlerin ve Ehl-i Beyt'in dostlarının bu şekilde öldürüldüğü bu dönemde Hârun Reşid İmam Rıza'ya dokunmamış, sadece tehditlerle yetinmiştir. Bir keresinde şunları söylemiştir: "Yemin ederim ki, bu sene Mekke'ye gideceğim, Ali b. Mûsa'yı (İmam Rıza) yakalayacağım ve onu babasının yanına göndereceğim." İmam bunu duyunca şöyle demiştir: "O, bana bir kötülük edemez." 

Yine bir gün Harun Reşid, İmam'ın, huzuruna getirilmesini emreder. İmam yanındaki görevliye şöyle der: "O bu vakitte ancak bir felaket için beni çağırıyor. Ama Allah'a yemin ederim ki, o, istemediğim bir şeyi bana yapamaz."

Nitekim, İmam, Hârun'un yanına girince, Hârun ona ikramda bulundu. Ailesinin ihtiyaçlarını yazmasını istedi. İmam çıkınca, Hârun orada bulunanlara şöyle der: "Ben bir şey yapmak istedim. Allah da bir şey yapmak istedi. Allah'ın istediği daha hayırlıdır." 

Bu arada İmam Rıza, Hârun'un casuslarının sıkı takibi altındaydı. Öyle ki, her dediğini ve her yaptığını Hârun'a rapor ediyorlardı. Öte yandan, İmam Rıza da Hârun'un kendisinden emin olması için son derece tedbirli davranmaktaydı.

HARUN REŞİD'İN YERİNE VÂRİS BIRAKMASI

Hârun Reşid yerine veliaht olarak karısı Zübeyde'nin oğlu Muhammed'i bıraktı. Ancak, bunu yaparken yanlış yaptığını iti-raf etmekten de geri kalmamıştır. O şöyle demiştir: "Muhammed'i öne geçirdim. Ama onun, hevâ ve hevesine uyan, elinde avucunda olanları har vurup harman savuran bir müsrif olduğunu, cariyelerin ve kadınların etkisinde kalarak karar verdiğini biliyorum. Eğer Zübeyde olmasaydı ve Hâşimîlerin tercihi de bu yönde olmasaydı, Abdullah'ı öne geçirirdim." 

Bilindiği gibi, oğulları arasında çıkan taht kavgaları yüzünden pek çok Müslüman canından oldu. Nihayet, Memun kardeşi Emin'i öldürmek suretiyle iktidarı ele geçirdi.

BU DÖNEMDEKİ DIŞ TEHLİKELER

İmam Rıza'nın imamlığının ilk dönemlerinde Hazarlar (Tatarların bir boyu) Müslümanlara yıkıcı bir darbe indirdiler. Binlerce Müslüman öldü. Pek çok Müslüman esir alındı. Tarihçilerin ifadesine göre, Müslümanların başına o güne kadar görülmemiş bir felaket geldi. 

Bu dönemde diğer bir dış tehlike de Bizanslılardı. Müslümanlara saldırmak için fırsat kolluyorlardı. Ve sık sık yaptıkları anlaşmaları bozuyorlardı.

İÇ KARIŞIKLIKLAR

Harun Reşid'in döneminde iç karışıklıklar da baş göstermiştir. Hicri 184 senesinde Ebu Amr Hamza eş-Şafii isyan etti. Bu isyan 185 yılına kadar sürdü. Harun, binlerce kişiyi öldürmek suretiyle bu isyanı bastırdı.

Aynı yıl içinde Taberistan halkı Harun Reşid'in valisini öldürdüler.

Yine aynı yıl, Ebu'l-Hasib ikinci kez başkaldırdı. Nesa, Ebiverd, Tûs, Nişabur bölgelerini ele geçirdi. Merv ve Serahs üzerine yürüdü. Sürekli güç kazandı. Bu hareket Hicri 186 yılında binlerce kişinin öldürülmesiyle bastırılabildi. 

Hicri 187 yılı iç karışıklıkların çözülme noktasına vardığı bir yıldır. Bu tarihte, Harun Reşid, yönetimin temeli ve en büyük destekçisi olan Bermekîleri öldürmeye başladı.   Halbuki, Abbasilerin, rakiplerini bertaraf etmesinde en büyük pay sahibi bu aileydi.

Aynı yıl içinde Hârun Reşid, oğlunun hilafet talebinde bulunduğunu iddia ettiği Abdülmelik b. Salih b. Ali el-Abbasi'yi hapse attırdı.

Bermekîlerin intikamını almak istediği için İbrahim b. Osman b. Nahik öldürüldü. 

Hicri 189 senesinde Hârun Reşid, Horasan Valisi Ali b. İsa b. Mahan'ın, kendisine muhalefet ettiği haberini aldıktan sonra Rey şehrine hareket etti. Bunun yanında, kendisiyle Horasanlılar arasındaki bağlar da kesilmişti. Dört ay sonra valiyi azletmeden Bağdat'a döndü. 

Yönetimdeki kişiler de sık sık değiştirilirdi. Emniyetten sorumlu kuvvetlerin komutanlığına tam seksen kişi getirilmişti. Birini alır, bir başkasını atardı. 

Tarihî kayıtlara bakılırsa, halkın Hârun Reşid'i sevdiği pek söylenemez. Halife Mekke'de Fudayl b. İyaz'ın yanına uğradığı sırada Fudayl, "İnsanlar bu adamı sevmiyor" demişti.   İşte özetlediğimiz bu tarihî süreç nedeniyle Hârun Reşid, İmam Rıza'nın hayatına kastetmiyordu. Diğer yandan, bu dönemde Ehl-i Beyt bağlılarının herhangi bir isyanı da söz konusu değildi. Zira İmam Rıza, barışa dayalı bir hareket tarzı izliyordu.

MUHAMMED EL-EMİN DÖNEMİNDEKİ SİYASÎ ORTAM

İmam Rıza, Muhammed b. Hârun'un Hicri 193'den 197'ye kadar olan beş yıllık iktidar dönemine tanık oldu. El-Emin bu dö-nemde İmam'a veya Ehl-i Beyt takipçilerine karşı herhangi bir sindirme hareketine girişmedi. Bunda kardeşi Memun'la arasındaki taht kavgalarının da payı vardır.

El-Emin tahta çıktığı ilk yıllarda, onunla kardeşi Memun arasında ihtilaf baş göstermişti. Öyle ki, İslam Devleti iki ayrı yönetime bölündü. Her ikisinin de mal ve silah kaynağı vardı.

Hicri 194 yılında Hımıs halkı Abbasilere karşı ayaklandı. Muhammed el-Emin'in komutanı Hımıs halkının ileri gelenlerini öl-dürdü. Halkın büyük kısmı zindana atıldı. Bölge ateşe verildi.

Aynı yıl el-Emin, minberlerde oğlu Mûsa'nın veliaht olarak atandığının ilan edilmesini istedi. Sonra, kardeşi Memun'dan oğlunu veliaht olarak tanımasını istedi. Ancak, Memun bunu reddetti.

195 yılında kardeşi Memun'la savaşmak üzere Horasan bölge-sine bir ordu gönderdi. Ancak, ordu ağır bir yenilgi aldı. 197 yılına kadar art arda ordular göndermeye devam etti. Ancak, bir türlü Horasan'ı ele geçiremedi.

Sonunda Memun'un orduları Bağdat'ı kuşattı. 198 senesinde kanlı bir savaştan sonra Memun'un orduları Bağdat'ı ele geçirdiler. El-Emin ve yanında kalan adamları öldürüldü. Memun, kardeşini öldürdükten sonra devletin tek hâkimi oldu. 

İşte bütün bu koşullar, İmam Rıza'nın ve dostlarının sıkı bir takibe alınmasına izin vermiyordu." (Prof. Dr. Haydar Baş İmam Ali Rıza eserinden)