Dengeli insan, erdemli toplum

Resulullah (sav), insanlığı Kelime-i Tevhid sırrıyla irşad ederek dengeli bir toplum yetiştirmiştir İnsanın iç tabiatının dengeye gelmesi ve Hakk'ı arayışın sekteye uğramaması için insandaki ruhi kuvvetlerin her türlü aşırılıktan, ifrat ve tefritten kurtarılarak mutedil hale gelmesi şarttır. Zaten terbiye ve irşadın ilmî ifadesi de budur. Resulullah (sav), insanlığı irşadında Kelimei Tevhid sırrıyla bunu gerçekleştirmiştir. O, akıl, gadap ve şehvetleriyle bir ahenk ve bütünlük arzeden dengeli insan yetiştirmiştir. Ki, bu insanlardan müteşekkil ideal toplum meydana gelmiştir. Sahabe toplumunun eşsizliği bundandır.Bilindiği üzere insandaki akıl kuvvetinin ifratı, fikir buhranı, tefridi, cehalet, mutedil durumu ise ilim ve hikmettir. Gadap kuvvetinin ifratı zulüm ve vahşet; tefriti korkaklık, mutedili ise şecaat ve kahramanlıktır. Şehvet kuvvetinin ifratı sapıklık, tefriti noksanlık ve iktidarsızlık, mutedili ise, iffet ve namustur.Bunlar nefsruh kuvvetleridir. Fıtrata uygun tarafları mutedil halleridir. Terbiye ve irşattan gaye, ruhun nefsi kuvvetlerini mutedil halde tutmaktır. Esasen insanın sapıtmasının sebebi nefsini başıboş bırakmak, şeytana uymak ve kötü kimselerin arkasından gitmektir. Cenabı Hak, bu hususa önem ve dikkat çeker bu işin tehlikesini haber verir: "Ey Muhammed, Allah'a andolsun ki, Senden önceki ümmetlere peygamberler gönderdik. Şeytan yaptıklarını onlara hep güzel gösterdi, bugün de dostaları odur. Onlara can yakıcı azap vardır" (Nahl, 63).