Çöllerin oluşumuna neler etki eder?
Çöller, yılda 250 mm'den az yağış alan ve bitki örtüsünün çok az veya hiç olmadığı bölgelerdir
05.03.2024 11:07:00
Hasan Parlak
Hasan Parlak
Çöller, yılda 250 mm'den az yağış alan ve bitki örtüsünün çok az veya hiç olmadığı bölgelerdir. Çöller, ekvatora yakın yerlerde, yüksek basınç alanlarında, kıtaların iç kesimlerinde veya dağların arkasında bulunabilir.
Çöllerin oluşumunda etkili olan başlıca faktörler şunlardır
Yüksek basınç alanları: Ekvatorun 30 derece kuzey ve güneyinde bulunan yüksek basınç alanları, havanın soğuyarak alçalmasına ve nemin azalmasına neden olur. Bu da yağışın azalmasına ve çölleşmenin oluşmasına yol açar. Örneğin, Sahra Çölü, yüksek basınç alanının etkisiyle oluşmuştur.
Yüzey şekilleri: Bazı yüzey şekilleri, su tutma kapasitesi düşük olduğu için çölleşmeye neden olabilir. Örneğin, kumlu çöller, kumun suyu tutma kapasitesinin düşük olması nedeniyle oluşur. Ayrıca, dağlar, havanın yükselerek soğumasına ve yağmur olarak yağmasına neden olur. Dağın arkasında kalan hava ise kuru ve yağışsız olur. Bu da yağmur gölgesi çölleri olarak adlandırılan çöllerin oluşmasına neden olur. Örneğin, Atacama Çölü, And Dağları'nın yağmur gölgesinde kalmıştır.
İklim değişiklikleri ve insan etkisi: İklim değişiklikleri, sıcaklıkların artmasına ve yağışların azalmasına neden olabilir. Bu da çölleşmeye neden olabilecek koşulları yaratır. İnsan etkisi ise, tarım, ormanlık alanların yok edilmesi, su kaynaklarının tükenmesi, aşırı otlatma ve aşırı nüfus gibi faaliyetlerle çölleşmeye katkıda bulunabilir. Örneğin, Avustralya'daki Büyük Kumsal Çölü, iklim değişiklikleri ve insan etkisinin sonucudur.
Rüzgarlar: Rüzgarlar, çöllerde kumul oluşumuna ve çöl yüzeyindeki kumların hareketine neden olur. Rüzgarla kalkan kum, kayaların yumuşak katmanlarını aşındırır. Dağlar rüzgarla aşınır ve ilginç, yassı tepeli yüksek kayalık şekilleri oluşur. Su, çölü şekillendirmede önemli bir rol oynar. Fırtına çıktığında su, kuru vadilerden sürüklenir ve toprağa akar. Bu da çölde erozyon ve sel oluşumuna neden olur.
Çöller, dünyanın en ilginç ve etkileyici yerlerinden biridir. Çöller, biyolojik çeşitlilik, jeolojik miras ve ekolojik dengenin korunması için de değerlidir. Çöller, aynı zamanda insanlık tarihi ve kültürü açısından önemli bir rol oynamıştır.
Çöller, hayvanlar ve bitkiler için zorlu bir yaşam ortamıdır. Ancak, bazı bitki ve hayvan türleri bu zorlu yaşam koşullarına adapte olmuştur. Örneğin, develer, çöl çekirgeleri, kobralar, akrepler ve tavşan fareleri gibi birçok canlı türü, çöllerde hayatta kalabilmek için uyum sağlamıştır.
Çöllerin oluşumunda etkili olan başlıca faktörler şunlardır
Yüksek basınç alanları: Ekvatorun 30 derece kuzey ve güneyinde bulunan yüksek basınç alanları, havanın soğuyarak alçalmasına ve nemin azalmasına neden olur. Bu da yağışın azalmasına ve çölleşmenin oluşmasına yol açar. Örneğin, Sahra Çölü, yüksek basınç alanının etkisiyle oluşmuştur.
Yüzey şekilleri: Bazı yüzey şekilleri, su tutma kapasitesi düşük olduğu için çölleşmeye neden olabilir. Örneğin, kumlu çöller, kumun suyu tutma kapasitesinin düşük olması nedeniyle oluşur. Ayrıca, dağlar, havanın yükselerek soğumasına ve yağmur olarak yağmasına neden olur. Dağın arkasında kalan hava ise kuru ve yağışsız olur. Bu da yağmur gölgesi çölleri olarak adlandırılan çöllerin oluşmasına neden olur. Örneğin, Atacama Çölü, And Dağları'nın yağmur gölgesinde kalmıştır.
İklim değişiklikleri ve insan etkisi: İklim değişiklikleri, sıcaklıkların artmasına ve yağışların azalmasına neden olabilir. Bu da çölleşmeye neden olabilecek koşulları yaratır. İnsan etkisi ise, tarım, ormanlık alanların yok edilmesi, su kaynaklarının tükenmesi, aşırı otlatma ve aşırı nüfus gibi faaliyetlerle çölleşmeye katkıda bulunabilir. Örneğin, Avustralya'daki Büyük Kumsal Çölü, iklim değişiklikleri ve insan etkisinin sonucudur.
Rüzgarlar: Rüzgarlar, çöllerde kumul oluşumuna ve çöl yüzeyindeki kumların hareketine neden olur. Rüzgarla kalkan kum, kayaların yumuşak katmanlarını aşındırır. Dağlar rüzgarla aşınır ve ilginç, yassı tepeli yüksek kayalık şekilleri oluşur. Su, çölü şekillendirmede önemli bir rol oynar. Fırtına çıktığında su, kuru vadilerden sürüklenir ve toprağa akar. Bu da çölde erozyon ve sel oluşumuna neden olur.
Çöller, dünyanın en ilginç ve etkileyici yerlerinden biridir. Çöller, biyolojik çeşitlilik, jeolojik miras ve ekolojik dengenin korunması için de değerlidir. Çöller, aynı zamanda insanlık tarihi ve kültürü açısından önemli bir rol oynamıştır.
Çöller, hayvanlar ve bitkiler için zorlu bir yaşam ortamıdır. Ancak, bazı bitki ve hayvan türleri bu zorlu yaşam koşullarına adapte olmuştur. Örneğin, develer, çöl çekirgeleri, kobralar, akrepler ve tavşan fareleri gibi birçok canlı türü, çöllerde hayatta kalabilmek için uyum sağlamıştır.