Birinci İzmir İktisat Kongresi'nin önemi

Tercüman'dan Emre Alkin, bundan 83 yıl önce düzenlenen İzmir İktisat Kongresi'nin anlamını deşiyor Sizlere 1. İzmir İktisat Kongresi'nden bahsedeceğiz. Birincisi yapıldıktan sonra, uzun zaman ikincisi yapılmayan bu kongrenin aslında bir kereye mahsus yapılmış ve amacına ulaşmış olduğunu pek az insan bilir ve kabul eder. Daha sonra yapılan kongrelerin hiçbiri birincisi kadar önemli ve sonuç alıcı olmamıştır. Özellikle son yapılan kongrenin çok başarılı olmaması ve isminin İzmir değil de Türkiye İktisat Kongresi'ne çevrilmiş olması, biraz önceki yargıyı kuvvetlendirmiştir. Birinci İzmir İktisat Kongresi, daha sonra yapılanlar gibi malumun ilanı şeklinde değil, tam tersine geleceğin dünya koşulları göz önüne alınarak, ülke stratejileri ortaya çıkarmıştır. Günümüzde ise siyasi be bürokratik kadrolar dünyanın nereye gittiğini pek kavrayamadığı için cari günde ne varsa, onun tartışması yapılmıştır. Geleceğe dair öngörülerde herkesin konuştuğunun bir yansıması olmuştur. Aşağıdaki satırlarda ve yarınki ikinci bölümde, 1923 yılında yapılan ilk kongrenin neden başarılı olduğu daha net anlaşılacak.Yeni devlet, yeni yaklaşımlar1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla birlikte yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin hükümeti, savaşın ardından, barış döneminde dayanacağı siyasal güç odakları oluşturmak ve meşruiyeti ile ülkenin kalkınma politikasını bu güç odaklarına kabul ettirmek durumundaydı. Ülkede hali hazırda bulunan iki büyük güç arazi sahipleri ile İstanbul tüccarlarıydı. Ancak bu iki güç Kurtuluş Savaşı'nda eşit oranda katkı sağlamamışlardı. Özellikle Anadolu'daki arazi sahiplerinin Kurtuluş Savaşı'na verdikleri büyük desteğe karşın, İstanbul'un Türk tüccarları bu savaşta çekingen davranmışlar ve Ankara Hükümeti ile daha soğuk ilişkiler kurmuşlardı. Fakat yeni kurulan Cumhuriyet, ekonomik açıdan oldukça güç durumdaydı ve bir güç birliği olmaksızın bu savaş küllerinden yeni bir devlet çıkarabilmek mümkün görünmüyordu. Bu şartlar altında, servet birikimleri açısından taşra zenginlerinden çok daha güçlü olan ve dış ilişkileri tüm diğer gruplara çok daha iyi olan İstanbul tacirlerinin mutlaka amaca dahil edilmeleri gerekiyordu. Bu anlamda ülkenin güç odaklarını bir çatı altında toplamak için uygun fırsat İzmir İktisat Kongresi'nin toplanmasıyla sağlanmış oldu.Siyasal bağımsızlıkİzmir İktisat Kongresi, Kurtuluş Savaşı sonrasında Lozan Barış görüşmelerinin kesintiye uğradığı bir dönemde (17 Şubat - 4 Mart 1923) toplanmış ve aslında bir anlamda Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin izleyeceği iktisadi politikaları batılı ülkelere duyurma görevini üstlenmiştir. Türkiye'nin Sovyet yardımlarına karşın komünist bir iktisadi anlayışa geçmeyeceğini Batılı rejimlere göstermenin yanı sıra, bu kongrede benimsenen yerli ve yabancı sermayeyi teşvik, sınırlı bir korumacılık ve milli unsurların desteklenmesi gibi esaslar da, Cumhuriyet'in 1923-1929 yılları arasındaki iktisat politikasını derinden etkileyecektir.Kongre Mustafa Kemal'in bir nutkuyla açılmış ve söz konusu nutukta siyasal bağımsızlığın kazanıldığı, artık ekonomik bağımsızlığın önemli olduğu vurgulanmıştı. 1135 delegeden oluşan kongrede çiftçi, tüccar, işçi ve sanayi temsilcilerinden oluşan farklı gruplar Türkiye'nin yeni ekonomi politikalarını tartışmışlar ve bu tartışmaların çoğunda liberalizmin mi, yoksa milli iktisat programının devletçi bakış açısının mı tercih edileceğini konuşmuşlardı. Belki de Türk İnsanının kaybetmiş olduğu yüzyılları kazandıran bu kararların cesaretine siz de hayret edecekseniz. Ticaret Odaları ve İhracatçı Birlikleri'nin temellerinin nasıl atıldığı, Atatürk'ün dış satım yani ihracata ve özellikle yurt dışında Türk Malları'nın pazarlanmasına ne kadar önem verdiği, yine bu kongrede ortaya çıkmıştır. Kongrede İstanbul tüccarlarını temsil eden grup, Milli Türk Ticaret Birliği olmuştur. Ancak Milli Türk Ticaret Birliği yalnız İstanbul tüccarlarını değil, esnaf ve işçileri de örgütlemiştir; bu bağlamda Türkiye Umum Amele Birliği ve İstanbul Esnaf Birliği kurulmuştur. Bu nedenle tüccar, işçi, sanayici ve çiftçi gibi gruplar arasında sert çatışmalar olmamıştır.Kongre Milli Mücadele yıllarında, Ankara ile sağlıklı ilişkiler kuramamış olan İstanbul ve İzmir'in Türk Müslüman sermaye çevrelerinin, siyasi iktidarlar kaynaşmalarında ilk büyük adım olmuştur. Kongrede alınan kararlarda da genel olarak kalkınmacı, yerli ve yabancı sermayeyi ve piyasaya dönük çiftçiyi özendirici, ekonomik hayatının denetiminin milli unsurlara geçmesini kolaylaştırıcı ve ılımlı bir korumacılığı öngören tezler ön plana çıkmış ve Kongreye büyük ölçüde ticaret burjuvazisi ile toprak sahiplerinin tezleri egemen olmuştur. İzmir İktisat Kongresinde alınan kararlar şöyle1) Aşarın kaldırılması2) Temettü vergisinin gelir vergisine dönüştürülmesi3) Reji idare ve yönetiminin kaldırılması4) Koruyucu gümrük tarifelerinin kabulü ve bu konuda dış müdahalelerin reddi5) Bir ana ticaret bankasının kurulması6) Kambiyo merkezleri, özellikle nakit ve tahviller borsasının millileştirilmesi, büyük ticaret merkezlerinde hisse senedi ve tahvil borsaları açılması7) Türk limanlarında Kabotaj hakkının tanınması8) Sanayiyi Teşvik Kanunun günün ihtiyaçlarını karşılar hale getirilmesi ve beş yıl sonra yirmi beş yıl süreyle uzatılması9) Her yıl sergiler açılması10) Sanayi bankasının kurulması11) İş gücünün sekiz saat çalışması12) Haftada bir gün çalışanlara tatil imkanı verilmesi13) Sendika hakkının tanınması