Aileler 14 yaşa dikkat!

YENİ MESAJ / İSTANBUL

 

Özel Meltem Hastanesi Psikolojik Danışmanlık Bölümünden Uzm. Klinik Psk. Eda Aydın çocukların edinmesi gereken temel yaşam becerilerini sıralayarak, koruyucu bir önlem almanın adımlarını sıraladı. Aydın, kişilik gelişiminde 14 yaş ve civarının önemine değinerek, bu dönemin bedensel anlamda çok güçlü ancak ruhsal anlamda çok karmaşık olunduğu bir dönem olduğunu vurguladı. Bu karmaşanın çözülmesine yardımcı olabilmek hem bireyin kendi yaşamında hem de sağlıklı bir toplumun oluşmasında önemli bir yeri olduğunu belirten Aydın, ailelerin madde bağımlılığı, depresyon, yeme bozuklukları gibi tehlikelerin önüne geçebilecekleri öneriler sıraladı. 
 

İşte Uzm. Klinik Psk. Eda Aydın'ın aktardıkları: Gençlerde madde bağımlılığını ortaya çıkaran pek çok neden var. Bunların çok küçük bir kısmı genetik ve biyolojik nedenler aslında. Bunun dışındakilerin hepsi kişilerin ruhsal özellikleri ile ilgili. Ruhsal özellikleri en başta belirleyen şey ise çocukluktan itibaren gelişen aile ilişkileri, sonrasında da çocuğun öğretmeniyle ve arkadaşlarıyla gelişmeye başlayan sosyal ilişkileri. Bu noktada çocuğun ihmal edilip edilmediği çok büyük bir önem taşıyor. Çocuğun ihmali ile kast edilen şey sadece sevgisizlik değil, örneğin çocuğun eğitim hakkının engellenmesidir. Eğitim de sadece okuldaki eğitim değil örneğin yaşamdaki zorluklarla nasıl başa çıkabileceğini öğrenmesidir.
 

Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre ruh sağlığı sorunlarının yaklaşık yarısı 14 yaş civarında başlamaktadır, ancak bu sorunların çoğu ne yazık ki fark edilmemektedir. Ergenlik döneminde bedene yetişemeyen ruhsal olgunluk, onların kafasını karıştırıyor. Mesela sinirliliklerini, güçlülüklerini ya da güçsüzlüklerini çok fazla kestiremiyorlar, risk almaya yatkın oluyorlar. Şu çok önemli; bu dönemin doğal özelliklerini mutlaka bilmek gerekiyor. Bunu ne yazık ki gözden kaçırıyoruz ve ergenleri hep sorunlu bir grup olarak görüyoruz. Bir de bizim ülkemize özgü çocukların bu çağlarında maruz kaldıkları fazladan stres unsurları var; sürekli değişen eğitim ve sınav sistemi. 

 

Kendi kendilerine vakit geçirmelerini öğretmek gerekiyor!

 

Mesela önemli bir konu var, anne babaların, çocukların kendi kendilerine vakit geçirmelerini öğretmeleri gerekiyor. Bu öğrenilen bir yetidir ve bu genellikle ebeveynlere bakarak öğrenilir. Bunun yöntemleri var; mesela hobiler, kitap okumak, spor yapmak gibi… Bu tip etkinlikler sadece zamanın geçmesini beklemek için değil geçen zamanı verimli kullanabilmek için yapılır aslında. Toplumumuzda bu nokta gözden kaçıyor. Tabi annelerin aşırı iş yükü ile de alakalı bu durum ama biraz da bilgisizlikten kaynaklanıyor. Onlara bu becerilerin öğretilmesi gerekiyor. 
 

Şu anda son günlerde üzerinde en çok konuştuğumuz konu şiddet, yani öfke kontrolü. Öfke kontrolü kişinin kendi duygularını düzenleme becerilerinden bir tanesidir. Hiç öfke kontrolü ile ilgili bir eğitimin yapılmadığı bir toplumda bunun kendiliğinden sağlanmasını bekleyemeyiz. Ki gençlerde ve ergenlerde şiddete yatkınlık zaten vardır. Çünkü riskli ve tehlikeli hareketlere meyillidirler. Mesela başkalarına sataşma ve kavgaya karışmak gibi… 

 

Aileler ne yapmalı?

 

Öncelikle ergenliğin sıra dışı bir dönem olduğunu ve bunun doğal özelliklerini bilmeleri gerekiyor. Bu özellikler nedir; mesela ergenler daha dürtüsel kararlar verir, frenleri zor tutar ama çok çabuk gaza gelirler, duygularını çok şiddetli yaşarlar, üzüntüler çok acılı sevinçler çok coşkulu olabilir, pek çok duygu ilk bu yaşlarda yaşanır, deneyimlenir, bir gruba ait hissetme hissi gelişir ki bu çok önemlidir.
 

İkincisi ergenlerin erişkinlerle çatışma yaşaması çok doğal ve beklenen bir şeydir. Ergenlerden itaat etmesini beklemek onların gelişmesi için çok iyi bir şey değildir. Ama bu çatışmanın elbette sınırları vardır. Çatışma yaşaması da ergenliğin alametifarikalarından biri olan baş kaldırı ve isyandır. Onlar hemen her şeye isyan ederler. Ergenler ne olmak istediklerine tam tanımlayamaz ama ne olmak istemediklerini çok iyi söylerler. Dolayısıyla beğenmedikleri ve karşı çıktıkları şeyleri tanımlayarak aslında kendisinin ne olduğunu ve değer yargılarını oluşturur. Dolayısıyla karşı çıkma ve çatışma beklenen bir durumdur. Kabul edilmeyen davranışlar da olabilir tabi; şiddet ve saldırganlık gibi.
 

Üçüncüsü depresyon ergenlik döneminde daha çok ajitasyonla ortaya çıkar. Ailelerin bu farkı bilmeleri gerekiyor. Yani biz depresyon dediğimiz zaman içe kapanma, hüzünlenme, sürekli ağlama gibi bir tablo düşünürüz ama ergenlikte depresyon öfke, ajitasyon, tahammülsüzlük, hırçınlık belirtileriyle ortaya çıkar. Bu hırçınlık, öfke ve ajitasyon gerçekten ergenlik döneminin doğal bir özelliği mi yoksa bir ruhsal hastalığın bu dönemki belirtisi mi bunu mutlaka anlamak, ayırt etmek gerekiyor. Bunu kim anlayacak? Biz psikiyatristlerin, aile hekimlerinin, öğretmenlerin ve tabi ki ailelerin bilmesi gerekiyor.

Dördüncüsü yeme bozuklukları da çok önemli bir sorundur ve genellikle bu yaşlarda ortaya çıkar. Yani bir kişinin beden algısındaki değişiklik yeme alışkanlığı, banyoda uzun süre vakit geçirmesi, tıkınırcasına yemek yemesi gibi durumlara dikkat etmeli. Ayrıca uyuşturucu kullanımı da bu yaşlarda başlıyor genellikle. Çocuğun fazla para harcaması, evde az zaman geçirmeye başlaması, arkadaş çevresinin bir anda değişmesi, ebeveynlerden gizlenme çabası gibi davranışlar bu sorunun belirtileri arasında görülüyor.
 

Son olarak kronik ruhsal hastalıklar yine bu yaşlarda başlıyor. Şizofreni gibi hastalıkların ilk belirtileri 15-20 yaş arasında ortaya çıkar. Okul başarısında ani düşüş, arkadaşlarından uzaklaşma, sessiz kalma, içe dönme, uyku düzenindeki değişiklikle bir ruhsal hastalığa işaret ediyor olabilir.