Sudan zorlu virajda

Sudan'da geçen haftadan bu yana devam eden gösterilerin geçmişi ve birkaç sebebi var: 1989'da bir askeri darbeyle iktidara gelen Ömer El-Beşir iktidarının başarısızlıklarına karşı duyulan öfke, ülkenin 30 yıla yakın bir zamandan bu yana Batılı ülkeler tarafından ağır ambargo altında bulunmasından kaynaklı ekonomik krizler, döviz ihtiyacını karşılayan petrol kaynaklarının yüzde 75'inin Güney Sudan tarafında kalmasıyla ihracatının petrolden tarım ve hayvancılığa dönüşmesi gibi sebepler sayılabilir.

Ülkedeki şartlar göz önüne alındığında, Sudan halkının yaşanan bu ağır ekonomik şartlara şimdiye kadar tahammül gösterdiğini ve direndiğini görüyoruz. Özellikle kırsal kesimdeki yokluk insan tasavvurunu zorlar nitelikte.

 

Protestolar yoğunlaşıyor

 

Sudan'da benzer protestolar 2011, 2013 ve 2016'da da yaşanmış ve onlarca kişi hayatını kaybetmişti. 19 Aralık 2018 Çarşamba günü hükümetin ekmek fiyatlarını 1 cüneyhten 3 cüneyhe çıkarmasıyla, ülkenin güneybatı bölgesindeki Nil Nehri Eyaleti'ndeki Atbara şehrinde, yaşam koşullarını ve yükselen fiyatları protesto eden gösteriler başladı. Bölgede ilk defa bu çapta gösteriler meydana geliyor.

Göstericiler iktidardaki Ulusal Kongre Partisi'nin Atbara şehrindeki merkezi ateşe verdi. Şehirde olağanüstü hâl ilan edildi. Aynı şekilde Kızıl Deniz Eyaleti'nin başkenti Port Sudan'da da insanlar yüksek fiyatları protesto etmek için sokaklara çıktılar. Kuzey Kordofan Eyaletinde de Al-Nuhood şehrinde protestolar vardı. Protestolar Hartum şehir merkezinde sınırlı da olsa yapılıyor.

 

Ekonomik kriz

 

Gösterilerin ana sebebi ülkede uzun zamandan beri giderek derinleşen ekonomik kriz. Küresel sistem Sudan'ı çökertmek için daha fazla hareket etmeye başladı. Yıllardır ambargoya maruz kalan ülkenin ekonomisi petrol ve ekmek sıkıntısıyla çökertilmeye çalışılıyor.

2018 yılı Ocak ayında da IMF politikaları doğrultusunda hazırlanıp kabul edilen 2018 bütçesiyle birlikte un, ekmek, tüp, elektrik gibi temel ihtiyaçlara yapılan aşırı zamlar ve Sudan sterlininin hızla değer kaybetmesi karşısında gösteriler yapılmıştı.

 

Bankalarda bile para yok

 

Sudan cüneyhi dolar karşısında değer kaybetmeye devam ediyor. Piyasada inanılmaz derecede nakit sıkıntısı yaşanıyor. Bankalardan para çekmek çok güç, çünkü para yok. Bankaların önünde uzun kuyruklar oluşuyor. Önce bankalardan para çekmeye 500 cüneyh limit getirildi.

Bu miktar sonra daha da düşürüldü. Sudan Merkez Bankası likidite ihtiyacını karşılamak için, Eylül ayının sonunda ilk defa 100 cüneyhlik banknot basma kararı aldı. Daha önce en büyük para birimi 50 cüneyhti. Piyasadaki nakit sıkıntısını aşmak için Sudan geçen ay para bastı. Fakat para üç gün içinde tükendi ve bankaların tekrar önünde kuyruklar başladı. Şimdi yine para basacak.
 

Sudan'da insanlar ülkedeki ekonomik şartlardan dolayı parayı ellerinde tutuyorlar, bankaya yatırmıyorlar veya yatırıma girişmiyorlar. Çünkü paralarını bankadan çekememekten korkuyorlar. Karaborsadaki döviz alım satımını, yani özellikle dolar ticaretini yapanlar da Sudan cüneyhi topluyor. ABD bütün kredi kartlarının kullanımını Sudan'da kapattığı için ülkede kredi kartı kullanılamıyor.

Sudan krizi birçok ülkenin ders alması gereken durumlar barındırıyor. Ülkede ekmek sıkıntısı da had safhada. Fırınların önünde sabah erken saatlerden itibaren kuyruklar oluşuyor. En temel besin kaynaklarının fiyatları artırılıyor. Petrol sıkıntısı aynı şekilde had safhada. İstasyonların önünde uzun kuyruklar oluşuyor. Petrol ihracatçısı olan ülke, özellikle Güney Sudan'ın bağımsız hale getirilmesiyle, 2011 yılında petrol kaynaklarının yüzde 75'ini kaybetti ve petrol sıkıntısı çeken bir ülke haline geldi. Mustafa EFE/ AFSAM Başkanı

 

Krizin ana nedeni siyasi

 

Fakat bugünkü gösterilerin en büyük sebebi, Aralık ayı başında Sudan Meclisi'nde yapılan anayasa değişikliği. Bu anayasa değişikliği, Ömer El-Beşir'in tekrar seçilmesinin önündeki engelleri kaldırmıştı. Beşir'in bu sayede 2020 seçimlerinde yeniden aday olabilecek olması, zaten bir öfke birikimine sebep olmuştu. Diğer yandan eski başbakan ve ana muhalefet Ulusal Ümmet Partisi lideri Sadık El-Mehdi bir yıl aradan sonra ülkeye döndü. Mehdi hükümeti demokratik seçimle gelmiş son hükümetti ve 1989'da El-Beşir'in darbesiyle yıkılmıştı. Mehdi'yi ülkeye, oturup bir şeyler yapalım diyerek El-Beşir çağırdı. Mehdi ise döndüğünde sokaktaki insanları destekledi.

"Barışçıl bir geçiş hükümeti süreci" çağrısı yaptı. Hükümet gösterilere önce polisler eliyle müdahale etti. Göz yaşartıcı mermilerle dağıtmaya çalıştı. Daha sonra hükümet askerleri ve polisleri sokaklardan çekti ve iktidar partisi sempatizanı serserileri piyasaya sürdü. Bu serseriler de her tarafı yakıp yıkıyor. Gösterilerde şu ana kadar 30 civarında insan öldü.

Hükümetin durumun daha fazla kötüleşmemesi için bu başıbozukları sokaklardan acilen çekmesi gerekiyor. Her ne kadar ordu tarafından aksi açıklama yapıldıysa da, Sudan'da bir askeri darbe olabilir. Bu sefer durum gerçekten çok ciddi.