Kayıt dışılık patladı

Ağır vergiler ve yetersiz denetim kayıt dışılığı patlattı. Yüzde 7'lerdeki kayıt dışılık oranın yüzde 137'lere fırlaması, Hesap Uzmanlarından sonra Vergi Konseyi'ni de harekete geçirdi.

Ağır vergilerle vatandaşı canından bezdiren siyasi iktidar, kayıt dışılığı da rekor seviyelere taşıdı... Türkiye'de kayıt dışılık oranı için yüzde 7'lerden yüzde 137'lere kadar pek çok oran telaffuz ediliyor. Vergi Konseyi, kayıt dışı ekonomi konusunda çok geniş kapsamlı bir çalışma yapılması kararını aldı. Bu çerçevede incelenecek sektörler için farklı kesimlerden temsilcilerin katılacağı alt komisyonların oluşturulması görüşü benimsendi. Bu komisyonlar, kayıt dışı ekonominin boyutunu sektörler itibarıyla ortaya koyacak, ülkemizde kayıt dışılığı arttıran etkenleri belirleyecek ve çözüm önerilerini tek tek sıralayacak. 2006 yılı içinde tamamlanması planlanan çalışmalar, daha sonra bir rapor halinde, Maliye Bakanı Kemal Unakıtan ile diğer ilgililere sunulacak. Vergi Konseyi Başkanı Mustafa Uysal, kayıt dışı ekonomi konusunda şu ana kadar pek çok şey söylendiğini, raporlar yazıldığını ancak kayıt dışılığın boyutlarının bir türlü aşağı çekilemediğini söyledi.

Yüzde 137'lere fırladıTürkiye'de kayıt dışı ekonomi ile ilgili çalışmalar, 20 yıl önce yapılmaya başladı. Bu konudaki araştırmalar, kayıt dışılığın daha fazla konuşulur hale geldiği 1990'lı yıllarda yoğunlaştı. Söz konusu çalışmalarda, Türkiye'de kayıt dışılığın boyutu konusunda çok farklı rakamlar ortaya konuldu. Araştırmalarda, kayıt dışılık oranına ilişkin "yüzde 7'lerden yüzde 137'lere varan" çok değişik rakamlar telaffuz edildi.  Ancak uzmanların kayıt dışı ekonomi raporlarındaki oranlar, yüzde 35 ile 55 arasında yoğunlaştı. Vergi Konseyinden önce yine Maliye Bakanlığı'nda Hesap Uzmanları Kurulu'nca gerçekleştirilen çalışmada ise 2004 yılı itibarıyla Türkiye'de kayıt dışı ekonominin boyutunun yüzde 30.07 olduğu bildirildi. Bu araştırmaya göre, 1998 yılında yüzde 37.26 oranında seyreden kayıt dışı ekonomi, 2000 yılında yüzde 26.12'ye geriledi. Ancak söz konusu oran 2001 yılında yüzde 31.48, 2002 yılında yüzde 29.74, 2003 yılında da yüzde 29.61 olarak ölçüldü.

Dünyadaki durum ne?Bu arada araştırma sonuçları, Türkiye'de kayıt dışı ekonominin boyutunun, gelişmiş ülkelerin yanı sıra bazı gelişmekte olan ülkelere göre de oldukça yüksek olduğunu gözler önüne serdi. Araştırmalara göre, kayıt dışı ekonominin gayri safi milli hasılaya oranı Japonya, İsviçre, ABD ve Avusturya'da yüzde 8 ile yüzde 10 arasında bulunuyor. Bu oran Almanya, Fransa, İngiltere gibi ülkelerde yüzde 13-23, Yunanistan, İtalya ve İspanya'da yüzde 24-30, Rusya'da da yüzde 20-27 aralığında seyrediyor. Gelişmiş ülkelerde yüzde 15 olarak ölçülen kayıt dışılık oranında gelişmekte olan ülkeler ortalaması da yüzde 30 olarak ölçülüyor. Söz konusu oran, Afrika ülkeleri ile Latin ve Güney Amerika ülkeleri için yüzde 41, Asya ülkeleri için yüzde 26, gelişmiş OECD ülkeleri için de yüzde 16.4 olarak veriliyor.