Hepsi sınıfta kaldı

Kahramanmaraş'ta meydana gelen çifte depremin ardından arama-kurtarma çalışmaları için en kritik ilk 72 saatte ciddi iletişim sorunları yaşandı. Bölgede bulunan baz istasyonlarının neredeyse yüzde 30'unun ilk etapta tamamen devre dışı kalması, elektriğin kesilmesi ve fiber hatlarının kopması telefon ve internet bağlantılarında günlerce devam eden kesintilere yol açtı.

Suç duyurusunda bulunuldu

Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA) GSM operatörleri yetkilileri hakkında 'haberleşmenin engellenmesi', 'bilinçli taksirle öldürme' ve 'bilinçli taksirle yaralamadan' suç duyurusunda bulundu. Bu tür kriz anlarında hem afetzedelerin hem de bölgedeki diğer insanların iletişiminin sağlanmasının anayasal bir zorunluluk olduğunu söyleyen MLSA, GSM şirketlerinin afet planlarının kapsamını ve uygulanıp uygulanmadığının sorgulanmasını talep ediyor.

GSM operatörleri ne diyor?

Turkcell, Vodafone ve Türk Telekom operatörlerinin çatı derneği "m-TOD" depremlerden sonra yaptığı bilgilendirmelerde şunları kaydetti:
• Yüksek trafik oluşumunu engellemek için telefonlar sadece acil aramalar için kullanılmalıydı.
• Deprem bölgelerinde bulunan 8900 baz istasyonundan 2451 tanesi aldıkları ciddi hasar sebebiyle devre dışı kaldı.
• Bölgeye 190 adet mobil baz istasyonu sevk edildi.
• Enerji hatlarında hasar oluştuğu için dağıtım şirketlerince elektrik verilemedi ve iletişim için gerekli enerjiyi sağlayacak 3485 adet jeneratör bölgeye sevk edildi.

Olması gerekenler

Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri yönetmeliğine göre "Cep telefonu ve sabit telefon operatörleri kendilerine ulaşan talepleri yerine getirmek ve afet bölgesinde yeterli kapasitede mobil ve yedek haberleşme sistemlerinin ivedilikle kurulmasını sağlamakla sorumlu." Deprem ve diğer doğal afet zamanlarında altyapıda hasar meydana gelmesi öngörülen bir durum ama bu tür kriz dönemlerine hazırlıklı girerek, ortaya çıkacak iletişim ihtiyacını karşılamak mümkün değil mi?
Bilişim ve Telekomünikasyon Uzmanı Füsun Sarp Nebil, Türkiye'nin tamamında olduğu gibi deprem bölgelerinde yalnızca Türk Telekom'un altyapı şebekesi olduğunu, birden fazla şebeke olması durumunda iletişimdeki bu aksaklıkların yaşanmayacağını savunarak, şunları söyledi: "Türkiye'de altyapı yıllardır engelleniyor. 2005'teki özelleştirmeyle Türkiye'de altyapının imtiyazı 2026 yılına kadar Türk Telekom'a verildi. 2006 yılında ise altyapı lisansı diye bir yönetmelik Bilgi Teknolojileri Kurumu (BTK) tarafından yayımlandı ve bu çerçevede 14 tane firma lisans aldı. Bu firmalar lisanslarını alırken 200-300 bin dolar gibi paralar ödediler. Bu paralara rağmen çalıştırılmadılar. Deprem bölgesinde bir tek Türk Telekom'un şebekesi var. Bu şebekenin üzerinde operatör firmaların baz istasyonları var. Firmalar binaların üzerine kurulan antenlerin binalarla birlikte çöktüğünü, personellerinin enkazın altında kaldığını ve bu yüzden servis veremediklerini söylüyor. Orada birden fazla şebeke olmuş olsaydı böyle olmayacaktı."
BBC Türkçe'ye konuşan ancak ismini vermek istemeyen, telekomünikasyon sektöründe denetim ve teknik alanda deneyimi olan bir diğer uzman ise tek altyapı sağlayıcısı olarak Türk Telekom'un tüm ülkeye yetişmesinin mümkün olmadığının özellikle deprem bölgesindeki fiber eksikliğinden anlaşıldığını ifade ederek, "Örneğin Türk Telekom'un Hatay'dan çıkan 3 veya 4 fiberi varsa bunlar tabii ki özellikle kriz anında yeterli olmadı, kesilenler var, hatları kopan var. Düşünün beş tane operatörün kendi alternatif şebeke altyapılarının kurulmasına izin verilseydi böyle bir sorun yaşanmazdı" şeklinde konuştu.


Yüksek vergi oranları yatırımı engelliyor

Telekom firmalarının yatırım eksiği olduğunu söyleyen Nebil, "Biz bugün Türkiye'de 1 liralık konuştuğumuzda 3 lira ödüyoruz. Bunun 2 lirası vergi. Özel İletişim Vergisi ki bu eskiden deprem vergisiydi ve hazine payı gibi. Yani telekom firmaları şu anda birer vergi tahsildarı olarak çalıştırılıyor. Bu yüzden yatırım yapacak paraları kalmıyor" dedi. Nebil'in küresel mobil iletişim ağlarını takip eden GSM Birliği'nin (GSMA) kapsama haritalarından yaptığı araştırmalara göre Türkiye'ye 2016'da gelmesine rağmen 4G ülkenin yalnızca yüzde 15'inde var. Ülkenin büyük bir kısmında ise halen 3G ve bazı yerlerde 2G bile kullanılıyor.


Afet acil durum planları yeterli miydi?

Uzmanların dile getirdiği altyapısal sorunları göz önünde bulundurarak GSM operatörlerinin afet acil durum planlarını incelemek ve bunların ne ölçüde uygulanabildiğini ortaya çıkarmak önemli. BBC Türkçe'nin iletişim kurduğu m-TOD ve Turkcell bu konuda bilgi paylaşmak istemediğini belirtti. Vodafone ve Türk Telekom ise haberin yayımlanma tarihine kadar geri dönüş yapmadı.
BBC Türkçe'nin görüştüğü uzmanlar GSM şirketlerinin afet planları kapsamında hasar gören hatların ve yıkılan baz istasyonlarının nasıl yedekleneceği ve onarılacağı konusunda daha sıkı uygulamalarının olması gerektiğini, böylesine büyük şirketlerin çok sayıda uydu bağlantılı mobil istasyonları bölgeye yönlendirmesi durumunda bu sorunların yaşanmayacağını dile getirdi. Görüşlerini aktaran telekomünikasyon uzmanı, "Bu tür durumlarda, felaketlerde kullanmak üzere özellikle uydu temelli mobil iletişim baz istasyonları taşıyan araçlar çok kritik. O araçların bir bacağı uydulara bakar, uydudan aldığı interneti oradaki GSM şebekesi ya da Wi-Fi üzerinden yürütebilir, bu en pratik, en ucuz ve en sürdürülebilir çözümdür. İstanbul Büyükşehir Belediyesi bunu yaptı, 11 tane uydu bacağı olan mobil iletişim aracını bölgeye yolladı ama 11 tane yeterli değil, 1000, 2000 olması gerekiyordu. Operatörlerin, işlerinin büyüklüğü gereği bunlara sahip olması gerekirdi ama bunu göremedik sahada. Şu anda İstanbul'da ve batı illerinde deprem olsa bu Türkiye için ciddi milli güvenlik sorunu çünkü bütün ekonomimiz çökecek, bankacılık sistemimiz, sosyal bağlantılarımız çökecek. İstanbul için ne durumda olduğumuzu bilmiyorum" diye konuştu. EKONOMİ SERVİSİ/BBC TÜRKÇE