Davalar ile ilgili haklar ve namus emniyeti

İmam (a.s.)'ın risalesinde bu bölümde davacının ve davalının hakları vardır.

Hz. Peygamber (s.a.v.), Veda Hutbesi'nde bu bahsin kapsamına girecek bir konu olarak iftiralar ve özellikle namus emniyeti üzerinde durmuştur:

"Allah, her hak sahibine hakkını vermiştir. Bu sebeple vârisler için vasiyet yapmaya lüzum yoktur.

Çocuk kimin yatağında doğmuşsa ona aittir. Zina edenlerin hak ettikleri şey had'dir. Onların hesabı Allah'a aittir. Babasından başkasına ait olduğunu iddia edenler, efendilerinden başkasına katılan köleler, Allah'ın lanetini kazanırlar."

"Her katil, suçundan kendisi mes'uldür. Hiçbir katilin işlediği suç, çocuklarına şâmil olmaz. Hiçbir oğlun ve kızın suçu babayı sorumlu kılmaz."

Risalede yer alan başlıklar da şöyledir:

DAVACININ HAKKI

"Davacı olan hasmının senin üzerindeki hakkına gelince, o da şudur: Eğer hakkında iddia ettiği hususu sence de gerçekse, delilini çürütmeye çalışmaman; iddiasını boşa çıkarmaya çaba göstermemen; hatta kendi nefsine karşı onun tarafını tutman, kendine karşı hâkim gibi davranarak şahitleri yoksa bile onun lehine şahitlik etmendir.

Bu, Allah'ın da senin üzerindeki bir hakkıdır. Şayet iddia ettiği husus asılsızca, ona mânen acıyarak yumuşak davranman; haksızlık günahından onu sakındırmaya çalışman; dinin bu konudaki tavsiyelerini hatırlatman; Allah'ı hatırlatarak sana karşı olan öfkesini kırman; hasmının kinini bertaraf edemediği gibi, senin için de bir vebal ve mesuliyet sebebi olacak, hatta hasmının öfke kılıcını daha da bileyerek boş ve fuzuli sözleri söylememendir.

Çünkü kötü söz kötülüğü körükler; iyilik ise kötülüğü söküp atar."

DAVALININ HAKKI

"Davalı tarafın hakkına gelince, eğer dava ettiğin husus hak ve gerçekse haklılığını dile getirmede onunla güzellikle konuşmandır.

Çünkü zaten özelliği gereği dava, davalının kulağına sert ve sevimsiz gelir. Dolayısıyla, haklılık gerekçelerini yumuşaklıkla, aceleden uzak, son derece net ve gayet nezaketle dile getirmelisin.

"Sen şunu dedin, ben bunu ettim" gibi dedikodu türü çekişmelerle oyalanıp haklılık delillerini ihmal etmemelisin. Aksi halde, haklılık gerekçelerini kaçırır, hiçbir faydalı sonuç da elde edemezsin.

Bu konuda da başarı için güç ve kuvveti yalnızca Yüce Allah'tan dile."

SOSYAL HAKLAR KONUSU

Bu bölümde İmam Zeynelâbidin (a.s.), sosyal olaylar karşısında kişilerin sahip olduğu hakları işlemiştir.

İSTİŞARE EDENİN HAKKI

"Danışan kimsenin hakkına gelince, o da şudur: Eğer danıştığı konu hakkında doğru bir fikre sahipsen, elden geldiğince hayırla davranarak bunu ondan esirgemez ve yerinde sen olsaydın nasıl davranacak idiysen kendisine o yolu gösterirsin.

Bunu yaparken de son derece şefkatli ve yumuşak bir üslup kullanırsın. Çünkü, yumuşaklık, ürkeklik ve çekingenliği dağıtır; sertlik ve kabalık ise, ünsiyeti yok eder ve muhatabını ürkütür.

Eğer danıştığı konu hakkında kendin doğru bir fikre sahip değilsen, fakat görüşüne güvendiğin kendin için de danışılacak birini tanıyorsan, onu tavsiye der ve onu yönlendirirsin, hiçbir iyiliği ondan esirgemez ve hayırla davranmayı ihmal etmezsin. Bu konuda da başarı için güç ve kuvveti Yüce Allah'tan dile."

DANIŞILAN KİMSENİN HAKKI

"Danışman olarak seçtiğin, kendisiyle istişarede bulunduğun kimsenin hakkına gelince, sana görüşünü açıkladığında seninkine uygun düşmeyen düşüncesinde onu kötü nitelikle itham etmemendir.

Çünkü sonuçta hepsi birer görüştür. İnsanların farklı bakış açıları ve değişik düşünceleri olabilir. Görüşünü beğenmezsen kendi farklı olan tercihini kullanabilirsin.

Fakat onun görüşünü değil de, şahsını itham etmen asla doğru değildir. Yanında danışılabilecek liyakatte bir kimsen varsa, görüşünü açıkça ifade ettiğini ve meşveretin hakkını yerine getirdiğini gördüğünde ona teşekkür etmeyi ihmal etme.

Görüşü seninkine uygun düşerse, Allah'a hamd et, o kardeşinden bunu şükranla kabul et ve benzer bir konuda sana işi düştüğünde onu mükafaatlandırmak için bunu fırsat bil!

Bu konuda da başarı için güç ve kuvveti yalnızca Allah'tan dile."

NASİHAT İSTEYENİN HAKKI

"Nasihat isteyenin hakkına gelince, o da, kaldırıp taşıyabileceğini düşündüğün şekilde ona gerçeği öğütlemen; bunu kulaklarına hoş gelecek yumuşaklıkla ifade etmen, kendisiyle aklının alabileceği şekilde konuşmandır.

Çünkü, her aklın bir kapasitesi, hoşlandığı veya hoşlanmadığı konuşmalar vardır.

Senin yöntemin, şefkat ve merhamet yöntemi olsun.

Bu konuda da başarı için güç ve kuvveti yalnızca Yüce Allah'tan dile."

NASİHATÇİNİN HAKKI

"Nasihat edenin hakkına gelince; nasihatini tevazu ve yumuşaklıkla karşılaman, sözlerine gönülden yönelmen, can kulağıyla dinlemen, böylece nasihatini iyice anlamandır.

Bundan sonra, o nasihat üzerinde düşünür ve değerlendirirsin. Eğer doğru ve isabetli ise, böyle birini karşına çıkardığı için Allah'a hamd edersin, nasihatini kabul eder, minnetle karşılarsın.

Eğer isabetli olmadığını görürsen, yine de saygı ve yumuşaklıkla karşılar, kötü niyetlilikle itham etmezsin. En azından senin iyiliğini dilediğini, bunun gereğini yerine getirmeye çalıştığını fakat yanıldığını düşünürsün.

Ancak, kötü niyetli olduğunu ve seni yanıltmaya çalıştığını açıkça fark edersen, o durumda hiçbir şekilde söylediklerini dikkate almazsın.

Bu konuda da başarı için güç ve kuvveti yalnızca Yüce Allah'tan dile." (Prof. Dr. Haydar Baş İmam Zeynelabidin eserinden)