İnsan ve kitap düşmanları aynı köklerden besleniyor

Venezüellalı yazar Fernando Baez'in, Latin Amerika'nın yanı sıra Avrupa'da çok tutmuş olan eseri Kitap Kıyımının Evrensel Tarihi nihayet Türkçeye de çevrildi. Tolga esmer'in nitelikli çevirisiyle Can Yayınları'ndan çıkan eser, ilk kez 2004 yılında yayınlandı, akabinde Baez yeni baskısını gerçekleştirdi. Baez'in yine 2004 yılında yayınladığı La Destruccion Cultural de Irak (Irak'ın Kültürel Kıyımı) adlı bir eseri daha bulunuyor. Bu kitap henüz Türkçeye çevrilmedi. Kitap Kıyımının Evrensel Tarihi, dünya kültür tarihine 'kitaplar ve kütüphaneler' penceresinden bakıyor.

Antik dünya ile başlayan eserde 125-132 sayfalar arasında İslam dünyasındaki kültürel uyanışlar ve kıyımlar da ele alınıyor. Bu bölümde Haçlıların 1108'de Şam'daki Zahiriyye Kütüphanesi'nde 3 milyon kitabı yakıp yıkması, 1109'da ise bugünkü Lübnan'ın ikinci büyük şehri olan Trablusşam'da 50 bin Kuran kopyası ile 50 bin tefsirin bulunduğu İslam Kütüphanesi'ni ortadan kaldırılması anlatılıyor. 
 

Moğol İmparatoru Cengiz Han da İslam kültür mirasını yok eden isimlerden biri... Moğollar, 13. asrın ilk çeyreğinde dönemin İslam kültür şehirleri Semerkand, Merv, Nişabur, Merv ve Bağdat'ı yerle bir etti. Ne kitap kaldı, ne de insan! Özellikle Cengiz Han'ın torunu Hülagu Han'ın 1258'de Bağdat'ı işgal etmesi, tarihin gördüğü en büyük mezalimlerden biridir. Kitapta sokaklarda 500 binden fazla ceset yattığı zikrediliyor. Hülagu'nun eşi Hıristiyan olduğu için yalnızca Hıristiyanların yaşamasına izin verildi. Kitap Kıyımının Evrensel Tarihi'nin 131. sayfasında Bağdat'ta yaşananlar şöyle anlatılıyor:

"Bağdat Kütüphanesi'ndeki elyazmaları Dicle kıyılarına getirildi, kandan kırmızı akan nehrin sularına mürekkep de karıştı. Bu, Bağdatlıların entelektüel saygınlığına karşı, önceden planlanarak yapılmış bir yok etme eylemiydi. Cengiz han'ın soyundan bir başkası Timurlenk de Bağdat'a 1393'te saldırdı ve eline ne geçtiyse yerle bir etti. Askerleri Suriye'ye ilerledi ve düşman elindeki tüm kitapları ortadan kaldırdı." 
 

Fernando Baez, Moğolların günümüzdeki karşılığı olan ABD'nin 2003 yılındaki Irak işgalinde de benzer durumun yaşandığını 284. sayfadan itibaren anlatıyor. Baez, 9 Nisan 2003'te Bağdat'ın düşmesinden bir ay sonra uluslararası bir komisyon üyesi olarak Bağdat'a gittiğini aktardıktan sonra şunları yazıyor: "Kitapları ateşe vermek için üst üste yığdılar. Birkaç saat sonra yükselen duman dört kilometre uzaktan bile görünüyordu." Baez, Bağdat Ulusal Arşivi'nde 10 milyon belgenin yakıldığını kaydediyor.

Eser, Batı'daki kültür canavarlarına da hatırı sayılır miktarda sayfa ayırıyor. Örneğin Avrupalı kaşiflere eşlik eden Hıristiyan misyonerlerin Aztek ve Maya kütüphanelerini yakması derinlikli olarak anlatılıyor. Kitaptan çıkardığım sonuç şu: İnsanı sevmeyen kitabı sevmiyor, kitabı sevmeyen de insanı. İnsana kıyanlar kitaplara da acımıyor, kitaplara kıyanlar da insanlara. Eser, 2018'de Türkçe yayınlanan en dikkat çeken eserlerden biri. Kitap Kıyımının Evrensel Tarihi, Can Yayınları, 2018, 363 sayfa, 35 TL.